چکیده:
قرن ششم در تاریخ شعر و ادب فارسی ، دوره درخشان دگرگونی های فکری و فرهنگی و پیش آمدن مجال روی کردهای تازه شاعرانه ای است که در همه ادوار شعر و تاریخ ادب فارسی شایان یادکردن و بهره برداری های علمی و پژوهشی است.سنایی غزنوی، شاعری که سهمی عمده در تحولات ادبی شعر قرن ششم دارد، در مرور و مطالعه شعر دوره پیش از خود بهره مندی های هنری و زبانی از آن را منوط به دگرگون ساختن اندیشه و درون مایه شعر می داند.او توفیق یافته است عمده شعر خراسانی پیش از خود را مرور و بررسی کند و سرانجام توانسته است با روی کردی کاملا تازه و سبک مندانه از آزمون این تاثیر پذیری بیرون آید.در مقاله حاضر قصیده معروف ابر از فرخی سیستانی را که بسیار مورد توجه شاعران بوده است با استقبال سنایی از این قصیده مرور و بررسی کرده ایم.به اعتقاد ما در این مقاله سنایی بر پایه باورهای عمیق آیینی و فکری خود که برآمده از تحولات تازه سیاسی و اجتماعی قرن ششم است، از ابزار روی کرد قرآنی مدد گرفته است و بر اساس آنچه که امروز در نظریه بدخوانی خلاق هرولد بلوم مطرح است، خود را از اضطراب تاثیر شعر فرخی رهانیده است. و بی آن که در سایه تاثیر پذیری از شعر فرخی بماند، حرفهای اصلی خود را هنرمندانه بیان کرده است و شکلی تازه از قصیده سرایی را به نمود رسانیده است.
خلاصه ماشینی:
"مانند این دو بیت فرخی در همان قصیده مشهور : یمین دولت و دولت بدو آراســته گیتی امیـــــن ملــــت و ملت بدو پیراســـــته دنیا قوام دین پیغمبر، ملک محمود دین پرور ملک فعل و ملک سیرت، ملک سهم و ملک سیما (دیوان، ص 102) یا این بیت امیر معزی : ز اعیان برگزید او را به جود و همت عالی خداوند همه شاهان معزالدین و الدنیا (دیوان،ص 41) نه تنها در این قصیده فرخی سیستانی به آیه یا حدیثی اشاره نرفته است بلکه در سرتاسر دیوان او به سبب عدم بهره مندی شاعر از علوم و دانش های رسمی و فضای حاکم بر دربار و نگرش خاص سلطان محمود به مذهب که « نخست مذهب بو حنیفه داشت ، از آن پس که امام قفال شاشی در حضور او دو رکعت نماز به دستور بوحنیفه و دو رکعت به دستور شافعی به جای آورد و مزیت مذهب اخیر را بر او ثابت کرد و سلطان به مذهب شافعی گروید» (زرین کوب ، 1375: 233)، چندان نشانه های آشکاری از تأثیر قرآن و حدیث به چشم نمی آید و حتی چند نمونه ایی را هم که در این باب ذکر کرده اند، بیشتر کاربرد ادبی و تصویری و تعبیر آفرینی دارد 6 تا اینکه شاعر به سبب توغل در آیات قرآن به جایی برسد که « هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم» 7و برخی از این کاربردهای قرآنی بیشتر حالت توارد و تساوی معنایی دارد."