چکیده:
شرق شناسی با رویکردی انتقادی گفتار مستشرقان در بازنمایی هویت «غیر» و تصویرسازی آن را مطالعه می کند. ایران شناسی بـه عنـوان شـاخه ای از آن نیز رویکرد و هدفی مشابه دارد. این مقاله در چارچوب نظریـة شـرق شناسـی ادوارد سعید و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و مقایسه ای چگونگی بازنمایی هویت و فرهنگ ایرانیان را در دو نسل از ایران شناسان کلاسیک کـه اروپایی بوده و آثارشان در سـفرنامه نویـسی متجلـی اسـت و نـسل معاصـر ایران شناسان غربی که دارای خاستگاهی اغلب آمریکایی و دانشگاهی هـستند مورد مقایسه قرار می دهد. یافته های مقالـه نـشان مـی دهـد کـه اگرچـه تـلاش ایـران شناسـان غربـی رگه هایی از واقع بینی ، انـصاف و عـدول از سـویه هـای شـرق شناسـانه را در معرفی فرهنگ و هویت ایرانیان می نمایانـد، امـا در مـوارد بـسیاری در قالـب شرق شناسی می گنجد و از طریق دگرسازی منفی انگار، هویت بخشی بـه خـود از راه انتساب ویژگی های منفی به ایرانیـان ، غـرب محـوری و تعمـیم نـاروا و گاهی حتی با تحریف وقایع تاریخی ایرانیان را بازنمـایی مـی نمایـد. از ایـن رو بررسی و مطالعه اسناد و منابع ایران شناسـان غربـی کلاسـیک و معاصـر را باید جزئی از نظام بازنمود شرق شناسانه فرهنگ و هویت ایرانی ارزیابی کرد.
خلاصه ماشینی:
"تردیدی نیست که ایران شناسان غربـی در انعکاس برخی زوایای ناآشکار فرهنگ و هویت ایرانیان تلاش کرده انـد امـا پرسـش اصلی مقاله این است که آیا ایران شناسی غربیان فقط تحقیقی علمی در کلیة جنبـه هـا و مظاهر تمدن ایرانی و شناساندن آن به ملل دیگر و حفـظ جایگـاه واقعـی آن در جهـان است (ساجدی ، ١٣٨٧: ١٦٨) و یا واجد سویه های شرق شناسی بـوده و مـی تـوان کلیـات شرق شناسی را به ایران شناسی غربی نیز تعمیم داد؟ (کیانی هفت لنگ ، ١٣٨١: ١٥).
به نظر دلاواله تمام غریبـه هـا چه از نظر ملیت یا مذهب ، امتیازی مخصوص دارند کـه سـنتی بـسیار قـدیمی در ایـن کشور است و آن این که آزادی تفکر دارند و می توانند با آداب و رسوم و طبـق قـوانین کشور خود زندگی کنند (دلاواله ، ١٣٨٠: ٤٩٦) گوبینو نوشت : در دورة قاجاریه زرتشتی ها به آرامی و بدون دغدغه زندگی می کردند و دیگر کسی مزاحم آنها نشد و بـه عنـوان جزیـه مالیات های گزاف از آنها دریافت نکرد به طوری که می توان گفت امروز در ایران زرتشتی و مسلمان دارای حقوق واحدی هستند و در نظر مردم با یکـدیگر فـرق چنـدانی ندارنـد (گوبینو، بی تا: ٨٢).
نتیجه گیری در بازنمایی فرهنگ و هویت و ویژگی های مثبت ایرانیان قرابـت و تـشابه زیـادی بـین ایران شناسان کلاسیک و معاصر به چشم می خورد مـثلا زیرکـی و هوشـمندی ، قـدمت تاریخی ملت ایران ، آداب دانی اجتماعی ، اهتمـام ملـی بـه زبـان و ادب فارسـی ، قـوت احساس تعلق ملی و اعتراف به قدرت روحانیت بـه عنـوان نیـروی اجتمـاعی مـؤثر در زندگی مردم از جمله موضوعاتی است که هر دو گروه بدان اشاره کـرده انـد."