چکیده:
آگاهی از فرایندهای جابهجایی و توزیع مجدد ذرات خاک ناشی از فرسایشهای مختلف، یکی از ابزارهای مدیریتی در مقیاسهای متعدد از پلات تا حوزه آبخیز در مدیریت فرسایش و رسوب محسوب میشود که با استفاده از طیفسنجی رادیونوکلوئیدهای ریزشی (137Cs,7Be,210Pbex) دست یافتنی است. در این مطالعه، توضیحات لازم در مورد این رادیونوکلوئیدها، معایب و مزایای استفاده از آنها، نحوهی طیفسنجی آنها در آزمایشگاه و در عرصه همچنین مدلهای تبدیل مورد بحث قرار گرفته و به سه مطالعهی موردی با طیفسنجی در عرصه (120 موقعیت در زیرحوضههای شاهد و نمونه) و آزمایشگاه (132 نمونه: منطقهی مرجع و زیرحوضهی آق امام) در نهشتههای لسی مراوهتپه استان گلستان پرداخته شده است. رایونوکلوئیدهای ریزشی در تمامی موقعیتهای طیفسنجی توسط آشکارساز ژرمانیوم فوق خالص در زیرحوضههای شاهد و نمونه قابل شمارش بودند که با توجه به برخی از محدودیتها فقط 137Cs مورد استفاده قرار گرفت. متوسط سالانهی تلفات خاک در زیرحوضههای شاهد و نمونه به ترتیب برابر 12/10 و 39/11 تن در هکتار و در کاربریهای کشاورزی و غیرکشاورزی در زیر حوضهی آق امام به ترتیب معادل 6/18 و 7/2 تن در هکتار تعیین شده است. کمترین نسبت انتقال رسوب به کاربری غیرکشاورزی در زیر حوضهی آق امام با مقدار 63% اختصاص داشته و این نسبت در کاربری کشاورزی این زیرحوضه و سایر زیرحوضهها بیش از 96 % تعیین شد. بیشترین فراوانی در محلهای طیفسنجی در تمامی زیرحوضهها به صورت فرسایشی (بیشتر از 75 %) بوده است. بیشترین مقدار رسوب تعیین شده در محلهای طیفسنجی معادل 05/8 تن در هکتار در سال بوده که به کاربری غیرکشاورزی (زیرحوضهی آق امام) اختصاص دارد.
خلاصه ماشینی:
رادیونوکلوئیـدهای ریزشـی١، مخصوصـا Cs١٣٧ از دهه ی ١٩٧٠ در کمی کردن جابه جایی ذرات خـاک کـاربرد داشـته (٢٠٠٢:٢٢١ ,Zapata)، بـه عبـارتی حـدود ٤٠٠٠ مقاله در مورد استفاده از Cs١٣٧ در فرسایش خاک تا قبل از ٢٠٠٧ مورد استفاده قـرار گرفتـه Ritchie) (٢٠٠٨:٣٨٠ ,and Ritchie و مقادیر فرسایش و رسوب تعیین شده توسط این رادیونوکلوئیدها به طور موفقیـت - آمیزی در مقابل روش های سنتی (پین و پلات های فرسایشی، مدل سازی فرسایش و رسوب و ...
در مـورد اسـتفاده از رادیونوکلوئیـدهای ریزشی در مطالعات فرسایش و رسوب در ایران مطالعات زیادی انجام شـده اسـت کـه همگـی آن هـا فقـط بـه Cs١٣٧ پرداخته و Pbex٢١٠ Be٧ تا به حال مورد استفاده قرار نگرفته و هم چنین در همه ی آن هـا طیـف سـنجی در آزمایشگاه صورت گرفته است .
علاوه بر این ، مهم است که عمق توزیع Be٧ اندازه گیری شده در منطقه ی مرجـع ، بایـد معـادل منطقـه ی کاری باشد که نمونه های خاک آن برای تعیین مقادیر جابه جایی خاک مورد مطالعه قرار میگیرد.
جدول ٥- مقدار جابه جایی خاک در زیرحوضه های موزد مطالعه {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 1-Gross Erosion ،2 -Net Erosion ،3 -Sediment Delivery Ratio ٥- نتیجه گیری مقدار فرسایش خالص سالانه برای زیرحوضه های نمونه و شاهد به ترتیـب برابـر ١١/٣٩ و ١٠/١٢ تـن در هکتـار بوده که این مقدار در مورد زیرحوضه ی آق امام در کاربری کشاورزی و غیرکشـاورزی بـه ترتیـب معـادل ١٨/٦ و ٢/٧ تن در هکتار است .