چکیده:
کتابخانهها و مراکز مطالعاتی، یکی از نشانههای مدنیت و شهرنشینی هستند. برپادارندگان این مراکز بیشتر از میان خاندانهای حکومتگر و افراد وابسته به آنها بودهاند زیرا تهیه نسخههای خطی و حمایت از پدیدآورندگان آنها کاری هزینهبر بوده که از عهده مردم عادی خارج است. همدان شهری است کهن که کمتر از کتابخانههای آن سخن به میان آمده است. قدیمیترین کتابخانه وقفی همدان، کتابخانه اعتمادیه است. این کتابخانه یکی از چندین موقوفات بزرگ علی رضا قراگزلو ملقب به بهاءالملک سوم است که با بیش از هزار و پانصد جلد کتاب که کهنترین آنها 750 سال قدمت دارد، همچنان برپا است. در این مقاله سعی شده ضمن معرفی بنای کتابخانه، از طریق نسخههای خطی، اسناد و شواهد مادی نویافته، تاریخ احداث بنا، روند شکلیابی کتابخانه و گردآوری کتابها تا حد امکان بررسی و تبیین شود.
خلاصه ماشینی:
این کتابخانه یکی از چندین موقوفات بزرگ علی رضا قراگزلو ملقب به بهاءالملک سوم است که با بیش از هزار و پانصد جلد کتاب که کهنترین آنها 750 سال قدمت دارد، همچنان برپا است.
علی رضا قراگوزلو (بهاءالملک سوم) (1303ق / 1263خ- 1373ق / 1333خ) یکی از شخصیتهای سیاسی –فرهنگی این شهر است که ساخت این کتابخانه به او و برادرش میرزا یحیی (اعتمادالدوله) منسوب است.
تاریخچه بنا بنای منسوب به کتابخانه اعتمادیه به استناد وقفنامه موجود به تاریخ 1332 هجری خورشیدی و با نظر واقف (علیرضا قراگوزلو ملقب به بهاءالملک سوم) تا چندی پیش با کاربری درمانگاه و کتابخانه زیر نظر اداره اوقاف شهرستان همدان بهرهبرداری میشد.
و همین طور در همدان کوه الوند را داریم، خود شهر جهت شرقی - غربی دارد و اگر جهت شمالی - جنوبی میبود ریزش برف طوری میشد که از سوز و سرمای زیاد آن امکان باز کردن درهای خانه میسر نبود [4] این خانه بزرگ بخشهای مختلفی را شامل میشده که یکی از بخشهای آن کتابخانه غنی آن بوده است.
) در تحولات مشروطه و کشاکش جنگ اول، جایگاه مقبولی نزد عامه مردم همدان نداشتند، کما این که به نظر میرسد بانیان و واقفان عمارت بهاءالملک (اعتمادیه) علی رضا و یحیی قراگوزلو چهره مقبولتری در بین اقشار مختلف مردم همدان داشتهاند و لذا آنها مکانی دور افتاده و دنج را برای زندگی جدیدشان در دوران حکومت نو (پهلوی) برگزیدند[1] در ادامه به توصیف نمونههایی از کتب کتابخانه اعتمادیه میپردازیم.