چکیده:
با وجود آنکه طبیعت و محیط زیست همواره جزء لاینفک، اجتنابناپذیر، و تأثیرگذار در زندگی بشر بوده است، گاه در مطالعات ادبی و تحلیل داستانها فقط مکان رویداد حوادث داستان و یکی از عناصر فرعی و حاشیهای قلمداد شده و بهمنزلة یکی از عناصر اصلی داستان، کمتر بدان توجه شده است. این مقاله، با رویکرد نقد بومگرا، به بررسی نقش طبیعت در داستان با شبیرو، اثر محمود دولتآبادی، و تأثیر رابطة شخصیتهای داستان با طبیعت وحش میپردازد. دولتآبادی در با شبیرو، از محیط غیرمتعارف داستانهایش، یعنی بندر و بهویژه دریا، که در اصول نقد بومگرا جزء طبیعت وحش است، بهره جسته و تا حدی از محیط تکراری زمینی (غیردریایی) روستایی و شهری محض فاصله گرفته است. به همین سبب، بعد تاریک و روشن طبیعت، که از منظر نقد بومگرا در محیط زیست طبیعی نمایانتر است، بهواسطة حضور قهر و لطافت طبیعت در این داستان، دستمایة اصلی برای تحلیل این اثر مهجورماندة دولتآبادی قرار میگیرد. از منظر ارتباط انسان با طبیعت، که محور اصلی رویکرد بومگرایانه است، شخصیتهای داستان با شبیرو در رابطة با دریا، بهمنزلة طبیعت وحش، و همچنین جبر آب و هوایی، از یک سو، به جایگاه اصلی خود و حقارت انسان در مقابل قدرت طبیعت پیمیبرند و از سوی دیگر با بهرهگیری از لطافت دریا، مظهر طبیعت مادر، به تسکین و تهذیب جسم و روح خود میپردازند.
خلاصه ماشینی:
"اسـکات اسلاویک نیز تعریف دیگری از نقد بوم گرا به دست می دهد: «بررسی متـون محـیط زیسـتی مشخصی از طریق هر روش علمی و پژوهشی یا، بالعکس ، بررسی تأثیرات محیط زیستی و رابطة میان انسان و طبیعت در هر متن ادبی ؛ حتی در متـونی کـه در نگـاه اول فاقـد جهـان غیرانسانی است » (٢٠٠٠: ١٦٠).
او در کنار ساحل و رو به دریا آن چنان به درون خود فرورفته که طبق روایت نویسـنده هـیچ چیـز خارج از درون خویش او را جلب نمی کند و او کاملا در درون خود غرق شده است و ایـن فقط به علت شرایط خاصی است که سـاحل بـرای انـزوا ایجـاد مـی کنـد؛ بـه طـوری کـه دولت آبادی ساحلی را که شبیرو در آن گوشة انزوا گزیده این گونه توصیف می نماید: جاسم و خدو به ساحل برهنه رسیده بودند؛ جایی که دور از شهر نقطة آبادش کپر ’شبیرو‘ بود و خود شبیرو؛ جایی که هیچ صدایی مگر همهمة لمیدن موج بر موج شنیده نمـی شـد (دولت آبادی ، ١٣٥٧: ١٧).
دولت آبادی ، برای نشان دادن خشم طبیعت ، از آب و هوا نیز استفاده می کند؛ عاملی که می تواند یک محیط شهری و متمدن را بـه طبیعـت وحـش تبـدیل و از کنتـرل انسان خارج کند.
The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology, University of Georgia Press.
“Revaluing Nature: Toward an Ecological Criticism”, The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology, Eds. Cheryll Glotfelty and Harold Fromm, University of Georgia Press."