چکیده:
در این مقاله، شعر "حرف آخر" از احمد شاملو هدف تحلیل گفتمانی قرار گرفته و در ساحت مؤلفههای ادبی شعر، آنها که ازطریق طنزآفرینی، مقاصد گفتمانی را پیش میبرند، بررسی شدهاند. بدینمنظور نخست در سطح خرد، یکایک جملات متن شعر ازنظر ساخت وجهی برپایة الگوی فرشیدورد بررسی و ذیل دهگونه دستهبندی و شمارش شدهاند. سپس در سطح کلان، عناصر گفتمانی شعر برپایة الگوی "هالیدی و حسن" تحت بررسی قرار گرفتهاند تا چشمانداز دقیقی از ساختار انسجامی متن در بازتاب مقاصد گفتمانی نشان دهند. نتایج تحلیل خرد و کلان بهصورت جدولهای بسامدی استخراج و چکیدة جدولها در متن مقاله گنجانده شده است. سپس عوامل ادبی که بهطور عمده در این شعر برای طنزآفرینی به خدمت گرفته شدهاند نیز بهمنزلة مؤلفههای گفتمانی تحلیل شدهاند. این پژوهش نشان میدهد شعر مزبور مبتنی بر تقابل گفتمانی است و بیآنکه به منطق گفتمان وفادار باشد، از مؤلفههای گفتمانی و ادبی بهویژه مؤلفههای طنزآفرین برای تثبیت و تقویت گفتمان همسو و نقض گفتمان معارض بهره گرفته است.
In this article Shamlou’s poem “The Last Word” and its literary factors، which advance the discursive objectives of the poem are discussed. For this purpose، first، in microstructure all the sentences are studied، listed and categorized in ten groups according to Farshidvard’s model for mode of sentences. Then in macrostructure the discursive factors of the poem are studied according to Haliday and Hassan’s sample to provide us with an exact cohesive structure of the text to fulfill the discursive objectives. The results of the micro as well as macrostructure analysis of the poem are reflected in statistical tables، an abstract of which is included in this article. Moreover، the literary factors used to produce satire are also analyzed as discursive factors. The article shows that the poem has been designed on the basis of discursive opposition. Using discursive and literary factors، especially factors of satire، the poem supports the position of the poetics of the modernists and rejects that of the traditionalists، without observing the principals and logic of discourse.
خلاصه ماشینی:
تحلیل گفتمان و گفتمان طنز در شعر "حرف آخر" شاملو ∗ علی صفایی ∗∗ علی علیزاده جوبنی چکیده در این مقاله ، شعر "حرف آخر" از احمد شاملو هدف تحلیل گفتمانی قرار گرفته و در ساحت مؤلفه های ادبی شعر، آنها که ازطریق طنزآفرینـی مقاصـد گفتمـانی را پیش می برند، بررسی شده اند.
این پژوهش نشان می دهد شعر مزبور مبتنی بر تقابل گفتمـانی اسـت و بـی آنکـه بـه منطـق گفتمان وفادار باشد، از مؤلفه های گفتمانی و ادبی به ویژه مؤلفـه هـای طنزآفـرین برای تثبیت و تقویت گفتمان همسو و نقض گفتمان معارض بهره گرفته است .
درمیان دفترهای شـعر او سـه شـعر بـه چـشم می خورد که از نگاه منتقدان و شاملوپژوهان نقش برجسته تری در بازتاب دیدگاه هـا و آرمان های او در طرح نظری شعر نو دارند و جالب توجه اینکه در هر سـه شـعر از ابزار طنز به طور چشمگیری استفاده شده است .
گزینش شعر "حرف آخر" برای تحلیل گفتمانی ازاین رو است که ایـن شـعر مبتنی بر رویارویی دو گفتمان نوگرا و کهنه گراست و تفاوت های اصـلی دو رویکـرد در آن هدف توجه قرار گرفته است ، طرح دیدگاه ها در آن صریح و بی ملاحظه اسـت و از سازمایه های ادبی نیز در پیشبرد گفتمان به خـوبی اسـتفاده شـده اسـت .
نتیجه گیری بررسی گفتمانی شعر "حرف آخر" نشان می دهـد کـه ایـن شـعر مبتنـی بـر تقابـل گفتمانی است و این تقابل در زبان و آرایش واژگانی متن هم دیده می شود.