چکیده:
امروزه دیدگاههای گوناگونی درباره الگوهای آموزش تاریخ در نظام آموزشی کشورها وجود دارد. یکی از این رویکردهای آموزشی، سواد تاریخی است. هدف اصلی از آموزش تاریخ در این رویکرد تقویت توان استدلالورزی انتقادی مخاطبان است. بر این مبنا یادگیری تاریخ صرفا به حافظهسپاری گزارش انبوهی از اطلاعات روایی درباره تاریخ کنشهای سیاسی گذشتگان نیست، بلکه هدف آن برآورده کردن انتظارات جامعه معاصر از مطالعه تاریخ است و بر این اساس باید در آموزش تاریخ بر سویههای فرهنگی، تمدنی، علمی، ادبی، هنری و شیوههای زندگی اجتماعی روزمره گذشتگان و بازسازی دنیای فرهنگی آنان در کتابهای تاریخی تأکید شود. از آنجا که آموزش تاریخ در دانشگاههای ایران برمبنای سیاستهای برنامههای آموزشی دولتی و نیز نهادهای متولی تولید کتابهای درسی دانشگاهی مانند سازمان سمت صورت میگیرد، استفاده از این رویکردهای آموزش تاریخ میتواند به تقویت اهداف آموزش تاریخ در دانشگاهها کمک کند. در این مقاله تلاش شده است با تأمل در یکی از دورههای تاریخی ایران در قرن چهارم و پنجم، که به «عصر زرین فرهنگ ایران» معروف است، چگونگی بازنمایی تحولات این دوره در برنامه آموزشی و کتابهای درسی مربوط بررسی انتقادی شود. در این بررسی نشان داده شد که فقدان «سیاست تاریخ» به معنای معیارهای علمی روزآمد و کارآمد در آموزش تاریخ همطراز با حوزههای علمی این رشته در دنیای معاصر علم تاریخ موجب شده بازنمایی وجوه تمدنی و فرهنگی تحولات این دوره مهم از تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در نظام آموزشی و کتب درسی دانشگاهی رشته تاریخ بسیار کمرنگ و روایت تاریخ تحولات سیاسی آن بسیار برجسته شود.
خلاصه ماشینی:
دراین بررسی نشان داده شدکه فقـدان «سیاسـت ِتـاریخ » به معنای معیارهای علمی روزآمد وکارآمددرآموزش تاریخ هم طرازباحوزه های علمـی ایـن رشـته دردنیای معاصرعلم تاریخ موجب شده بازنمایی وجوه تمدنی وفرهنگی تحـولات ایـن دوره مهـم از تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی درنظام آموزشی وکتب درسی دانشگاهی رشته تاریخ بسیارکم رنگ وروایت تاریخ تحولات سیاسی آن بسیاربرجسته شود.
دواثردیگرگروه تـاریخ وتـاریخ تمـدن ملـل اسـلامی سـازمان سمت که تحولات این دوره تاریخ ایران راپوشش مـی دهنـدکتابهـای دیلمیـان درگـستره تاریخ ایـران (حکومتهـای محلـی ،آل زیـار،آل بویـه )» تـألیف دکتـرپـروین ترکمنـی آذر (١٣٩٢،چاپ اول ١٣٨٤) وتاریخ خلافت عباسیازآغازتاپایان آل بویه تألیف دکترسید 3 احمدرضاخضری (١٣٩٢،چاپ اول ١٣٧٨) است .
بااین حال ،اگربه حضورچنین رویکـردو منظری به تاریخ ایران درکتابهای درسی نگاه طیفی داشـته باشـیم ،مـی تـوان گفـت کتـاب تاریخ آل بویه ،درمقایسه بـادیگـرآثـارتولیدشـده ،دربخـشهایی بـه ایـن هـدف نزدیـک می شود؛چراکه به رغم رعایت سرفصلهای مصوب ،که مستلزم پرداختن به تـاریخ سیاسـی به صورت عمده است ،ازحجم ٨٤صفحه ای کتاب ،ربع آن به موضوعات حوزه فرهنـگ ، اجتماع وعلم اختصاص داده شده ،که باقلمی روان وسـلیس بـه بازسـازی تـصویرحیـات فرهنگی ،اجتماعی وعلمی بخشهای گوناگون جامعـه ایرانیـان مـسلمان پرداختـه اسـت ،بـه طوری که حتی درباره آموزش کودکان (فقیهی ، ١٣٨١: ص ٧٧)،کتاب وکتابخانه (همان : ٧٨) وورزش (همان : ٨١ـ٨٥) نیزسخن گفته است ؛موضوعاتی که دردیگرآثارتولیدشده سمت درباره این دوران درحاشیه قراردارد.