چکیده:
در غزوه تبوک ـ بر خلاف دیگر غزوات ـ میزان مشارکت فعال مسلمانان کاهش یافته بود و سستی آنان در جهاد، باعث تاخیر در تدارک سپاه و حرکت به سوی میدان نبرد شده بود. عدهای از صحابه با کارشکنی، عذر خواهی و بهانه آوردن درصدد بودند حضور نیافتن در جنگ را توجیه کنند. خداوند در سوره توبه در واکنش به این وضع، با افشای نیتهای این گروهها، دلایل حقیقی مشارکت نکردن آنان را بیان کرد. بر اساس آیات سوره توبه، گروههایی از سپاهیان حتی آنانی که تظاهر به همراهی نمودند در عمل به کارشکنی و ایجاد رعب در میان مسلمانان پرداختند. یکدست نبودن رفتار صحابه در غزوه تبوک موجب پیدایش گونههای رفتاری شد که در سوره توبه این گونهها به دقت شناسایی شدهاند. در این سوره، هشت گونه رفتاری در جهت همراهی با پیامبر(ص) معرفی شده است. یکسان نبودن میزان همراهی آنان باعث شده که این گونهها در پنج سنخ از همراه کامل تا غیرهمراه قرار داده شوند. در این مقاله با روش توصیفیـ تبیینی ابتدا گونههای رفتاری صحابه در غزوه تبوک شناسایی شده و سپس به علت تنوع رفتاری آنان بررسی میشود. به نظر میرسد تنوع رفتاری اصحاب پیامبر(ص) در غزوه تبوک ریشه در نوع نگرش آنان و تعارض سنتهای اجتماعی با ارزشهای دینی داشته است.
خلاصه ماشینی:
سنخ شناس̀ی و تبیین رفتاری صحابه پیامبر(ص ) در غزوه تبوک بر اساس 1 سوره توبه عل̀یمحمد ولوی ٢، هدیه تقوی 3 چکیده در غزوه تبوک ـ بر خلاف دیگر غزوات ـ میزان مشارکت فعال مسلمانان کاهش یافتـه بود و سست̀ی آنان در جهاد، باعث تاخیر در تدار́ی سپاه و حرکت به سوی میدان نبـرد شده بود.
معیار تشخیص رفتـار صـحابه در غـزوه تبوک ، میـزان همراه̀ی آنان با پیامبر(ص ) است که بر این اساس ، هشـت گونـه رفتـاری در پـنج سـنخ ١)همراه کامل و ب̀ی قید و شرط ، ٢) همراه حداکثری ، ٣) نیمه همراه و منفعت طلب ، ٤) همراه حداقل̀ی و عافیت طلب ٥) غیر همراه تقسیم شده است .
این گروه ها بر حسب نوع همراه̀ی آنان با پیامبر(ص ) کـه در قالـب سخنان و یا عمل̀ی که انجام م̀یدادند و در منابع نیز مشـهود اسـت ، در پـنج سـنخ قـرار گرفته اند: همراه کامل و ب̀ی قید و شرط ، همراه حداکثری ، نیمه همراه ، همراه حـداقل̀ی و غیر همراه .
در سنخ همراه حداکثری ، گروه̀ی قرار گرفته اند که بـا وجـود ایمـان و اطمینـان بـه وعده های خداوند و رسول اکرم (ص )، در شـرایط سـخت و طاقـت فرسـای تبوک بـرای لحظات̀ی دچار لغزش شده یا از روی سهل انگاری از همراهـ̀ی بـا پیـامبر(ص ) بـاز مانـده بودند.
در تبیین رفتار اصحاب پیامبر(ص ) در غزوه تبوک و علت پیدایش گونه هـای رفتـاری متعدد، م̀یتوان نوع نگرش آنان یعن̀ی میزان اعتقاد و باور به آموزه های دین̀ی و وعده های خداوند را مورد توجه قرار دارد.