چکیده:
هدف از این پژوهش بررسی تحولات مذهبی ایران در دوره ناصری میباشد. لذا مؤلفههایی چون، روابط حکومت با علما، طبقات اجتماعی و روحانیون و بررسی خرافات مذهبی در جامعه از جایگاه ویژهای در این تحقیق برخوردارند. بر این اساس یافتههای پژوهش حاکی از آن است که در این دوره رابطهی شاه با روحانیون رابطهای دوگانه بود. از یک سو شاه سعی در کسب تأیید آنها را داشت، از سوی دیگر میخواست که آنها را از قدرت دور نگه دارد. در این زمان مذهب هر چه بیشتر در خدمت سیاست قرار گفت و به عبارتی در تعامل و تقابل با آن، از یک سو رنگ سیاسی و از سوی دیگر جلوهی مردمی به خود گرفت. در این دوره مذهب بیشتر آمیخته با خرافات بود، خرافاتی که ریشه در دورانهای قبل و قرون گذشته داشت و در دورهی قاجار به ویژه در زمان ناصرالدین شاه اینگونه معتقدات در تمام شئون مملکتی رخنه کرده بود.
خلاصه ماشینی:
"(اشرف و بنوعزیزی، 1387: 54) بنابراین روحانیون همواره از قدرت به نفع خود سود میجستند و در تعامل با حکومت نیروی مردم را به عنوان حربهای برای پیشبرد اهدافشان به کار میگرفتند.
از جمله ضعف حکومت و دیگر سوءاستفادهی اعیان محلی به خصوص بعضی مقامات مذهبی از قدرت اوباش به عنوان گروههای ضربت برای تسویه حساب دشمنی خانوادگی یا رقابت با حاکم شهر (فلور، 1365: 2/ 62-261) آنها به خوبی میدانستند که چگونه از احساسات مذهبی طبقات پایین جامعه استفاده کنند و مردم را بر ضد حکومت برانگیزانند.
روحانیون و طبقات اجتماعی از لحاظ موقعیت اجتماعی- اقتصادی و وابستگیهای سیاسی علما، میتوان آنها را در سه گروه یا دستهی کاملا متمایز از یکدیگر قرار داد: یک گروه کسانی که به دربار وابستگی داشتند، این گروه به واسطهی نزدیکی به دربار در مفاسد آنها نیز دخیل بودند و به عنوان لازم و ملزوم یکدیگر عمل میکردند.
در این دوره هر چند حکام شرع بر اساس موازین اسلامی به جرائم رسیدگی میکردند، اما قلمرو قدرت آنها بر حسب اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور همواره یکسان نبود.
ک: حاج سیاح، 1364: 11-309) خرافات مذهبی در این دوره مذهب بیشتر آمیخته با خرافات بود، خرافاتی که ریشه در دورانهای قبل و قرون گذشته داشت و در دورهی قاجار به ویژه ناصری اینگونه معتقدات در تمام شئون مملکتی رخنه کرده بود.
برخلاف تصویری کهلیدی شیل از آزادیهای مذهبی در ایران ارائه میدهد (شیل، 1362: 152)، تعصب و غلبهی مذهب در این دوره به حدی بود که به عقیدهی دکتر فووریه هرگاه بین حفظ صحت و امری مذهبی معارضه پیش میآید همیشه غلبه با دین است."