چکیده:
نزول آیة میثاق و صدور روایات متعدد در زمینة عالم ذر و اخذ میثاق از انسانها سبب شده است تا این موضوع مورد توجه مفسران و متکلمان باشد و پرسش های را بر انگیزاند از جمله این که عالم ذر چیست؟ چه زمانی و در کجا اتفاق افتاد و چگونه این پیمان از انسان ها گرفته شد؟ هدف این مقاله، دستیابی به دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و تجزیه تحلیل آن به روش توصیفی- تحلیلی بوده است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا نظر علامه در المیزان مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گرفت؛ و سرانجام این نتیجه به دست آمد که اگر چه بسیاری از انتقادات وارد شده بر دیدگاه علامه از سوی محققان وارد نیست اما دیدگاه ایشان از ابهام فراوان و عدم همخوانی با معنای تحت اللفظی ( و ضهور آیه) رنج میبرد.
خلاصه ماشینی:
اما بطلان مطلب دوم آشکار است؛ زیرا مطلب یادشده براساس برداشتی است که از نظریه مورد بحث شده است و الا طبق برداشت صحیح، نظریه مذکور کمال سازش را با جمله «فاشهدهم علی انفسهم» دارد؛ زیرا این نظریه میگوید انسان ها علاوه بر نشئه دنیوی از نشئه ملکوتی که فوق آن است، نیز برخوردارند و در آن نشئه چون حجاب و مانعی در کار نیست، معرفت خداوند و سایر معارف برای انسان ها حاصل است؛ لذا پیمان و گواهی گیری در آن نشئه تحقق یافته است.
اشکال نگارنده بر نظریه علامه: تاکنون معلوم شد اشکالاتی که از سوی محققان دربارة دیدگاه علامه طباطبایی ذکر شده است، قابل دفاع نبوده و این دیدگاه را ابطال نمیکند، حال باید دید که آیا این دیدگاه فی نفسه و با قطع نظر از اشکالات یادشده، قابل دفاع است یا خیر؟ به نظر میرسد که این نظریه خالی از «ابهام» نیست؛ زیرا همان گونه که اشاره شد مراد علامه از دیدگاه مذکور روشن نیست؛ چرا که در آن چهار احتمال وجود دارد، از این چهار احتمال تنها احتمال اول با عبارت او سازش ندارد، ولی سه احتمال دیگر با عبارت او سازگار است و از این سه احتمال هر کدام مراد باشد، جای تأمل دارد، زیرا احتمال دوم و سوم فی نفسه با مشکل مواجه است؛ احتمال دوم این بود که انسان ها دو نحوه وجود دارند: یک نحوه وجود در دنیا و نحوه دیگر قبل از دنیا و این وجود قبل از دنیا مانند وجود دنیوی انسان ها جدا از وجود علت و جدا از وجود یکدیگر است.