چکیده:
میرزا محمد حسین غفاری کاشانی، متخلص به مشرقی، از جمله شاعران عارف دورۀ بازگشت ادبی (قرن سیزدهم) است که در هیچ یک از آثار ادبی، حتی تذکرهها از او یاد نشده است. همین مسئله، نگارندگان را بر آن داشت تا ضمن معرفی اجمالی شاعر، مشخصات و ویژگیهای سبکشناختی شعر او را نیز بیان کنند. با کمی تأمل در شعر غفاری میتوان پی برد که او نیز چون دیگر شاعران معاصرش، دنبالهرو شاعران سبک خراسانی و عراقی است، اما در این میان، توجه او بیشتر به سبک عراقی معطوف شده است، چنانکه در میان شاعران سبک عراقی نیز بیشتر به حافظ نظر دارد و به وامگیری از مضامین شعری حافظ در دیوانش میپردازد. غفاری، شعر را به عنوان ابزاری برای بیان اعتقادات، و نه برای بیان احساسات به کار میگیرد. او برخلاف شاعران دورۀ خود، به دنبال فضلفروشی و خودنمایی با الفاظ پرآب و تاب و متکلف نیست، بلکه قالب شعری را برای انعکاس تفکرات عرفانیاش برمیگزیند. زبان او ساده، روان و تشبیهاتش بیشتر حسی است. کاربرد شکل کهن واژهها، کاربرد فراوان ترکیبات عربی و عطفی، اقتباس از آیات و احادیث روایی و استفاده از آرایههای ادبی بهویژه جناس، از ویژگیهای چشمگیر سبک اوست. میرزا محمد حسین غفاری کاشانی ، مـتخلص بـه مشـرقی ، از جملـه شـاعران عـارف دورة بازگشت ادبی (قرن سیزدهم ) است که در هیچ یک از آثار ادبی ، حتـی تـذکرههـا از او یـاد نشده است . همین مسئله ، نگارنـدگان را بـر آن داشـت تـا ضـمن معرفـی اجمـالی شـاعر، مشخصات و ویژگی های سبکشناختی شعر او را نیز بیان کنند. با کمی تأمل در شعر غفـاری می توان پی برد که او نیز چون دیگر شاعران معاصرش، دنباله رو شاعران سـبک خراسـانی و عراقی است ، اما در این میان، توجه او بیشتر به سبک عراقی معطوف شده است ، چنانکـه در میان شاعران سبک عراقی نیز بیشتر به حافظ نظر دارد و به وامگیری از مضامین شعری حافظ در دیوانش می پردازد. غفاری، شعر را به عنوان ابزاری برای بیان اعتقادات، و نـه بـرای بیـان احساسات به کار می گیرد. او برخلاف شاعران دورة خود، به دنبال فضل فروشی و خودنمایی با الفاظ پرآب و تاب و متکلـف نیسـت ، بلکـه قالـب شـعری را بـرای انعکـاس تفکـرات عرفانی اش برمی گزیند. زبان او ساده، روان و تشبیهاتش بیشتر حسی است . کاربرد شکل کهن •• •• •• •• •• •• واژهها، کاربرد فراوان ترکیبات عربی و عطفی ، اقتباس از آیات و احادیث روایـی و اسـتفاده از آرایه های ادبی به ویژه جناس، از ویژگی های چشمگیر سبک اوست .
خلاصه ماشینی:
تشبیه تفضیل غلام روی تو هر شاخ گل که در چمن اسـت اسیر قد تو هر جا که سرو آزاد است (ص ١٢٩) غفاری، حتی گاهی برای مدح بزرگان دین و ابراز عقاید مذهبی خویش ، از ابزار تشبیه استفاده کرده است ؛ برای مثال: تا لاله چون حسین علی غرقه شد به خـون گــل همچــو شــهربانو بدریــده پیــرهن (ص ٥١) در دیوان مشرقی ، گاه نیز ادعای شباهت اوج گرفته و به یکسانی رسیده و رنـگ استعاره به خود گرفته است .
تضمین غفاری در دیوان خود، برخی از غزلهای مشهور حافظ را به عنـوان تضـمین بـه کار برده است ؛ برای نمونه : مخواه کام ز شـیرین بـی وفـا فرهـاد مبند دل به کسی کاو به دیگـری دل داد دار چشم طمـع از حریـف بـدبنیاد جو درستی عهد از جهان سست بنیاد «که این عجوزه عروس هزار دامـاد اسـت » (ص ١٥٦) ٢-١٦.
تأثیر شاعران پیشین بر مشرقی کاشانی چنانکه قبلا ذکر شد و با بررسی ویژگی های سبکی شاعر مشخص شد، مشـرقی نیز همچون دیگر معاصران خود به اقتفای شاعران پیشین پرداخته است ؛ گاهی شـعر این شاعران را هم در محور عمودی و هم افقی استقبال کرده گـاهی فقـط مضـامین شعری این شاعران را پیروی کرده است ، ولی روی هم رفته ، از حافظ بیش از دیگـر شعرا در لفظ و معنا تأثیر پذیرفته است .
هرچند وی نیز مانند دیگر معاصـرانش بـه پـای شـاعران بـزرگ دوران پیشـین نمی رسد، تلاش کرده شعر خود را به شاعران بزرگ و برجستة این سبک نزدیک کنـد و تا حدی نیز در این کار موفق شده است ؛ چنانکـه دیـوان وی سرشـار از مضـامین ، ترکیبات و لغات شعری قدما، به ویژه حافظ است .