چکیده:
  آقا علی مدرس و حکیم میرزا ابوالحسن جلوه از برجستگان مکتب فلسفی تهران، در دو جبهه متقابل، آراء صدرا را بازخوانی نموده­اند. آقا علی مدرس ضمن التزام به مبانی حکمت متعالیه در بسیاری از آراء صدرا مدعی نقص است و تلاش می­کند آنها را تکمیل نماید و یا با تقریری نو از آن رفع ابهام کند. از طرف دیگر حکیم جلوه بر مشی شیخ الرئیس است و نقد حکمت متعالیه را در سر می پروراند. این مقاله از میان تمام مسائلی که در میدان بحث و جدال این دو فیلسوف هم عصر (در یک حوزه) مطرح است، مسأله بقاء موضوع در حرکت جوهری را طرح نموده و در صدد است تا از یک سو مدعای آقا علی را در تقریر نو از حرکت جوهری صدرا طرح و تحلیل نماید و از سوی دیگر تقریر تازه مرحوم جلوه از نفی حرکت جوهری را تبیین ، تحلیل و نقد کند. از جمله نتایجی که پس از تحلیل و نقد آراء این دو دانشمند به دست آمده است این است که آقا علی مدرس توانسته است با ارائه­ی تقریری تازه از موضوع حرکت جوهری، تناقض ظاهری و ابهام رأی صدرا در این موضوع را رفع کند، اما حکیم جلوه در تلاش برای تضعیف رأی صدرا و تثبیت قول ابن سینا، دچار خلط مبانی این دو فیلسوف شده است. آقا علی مدرس و حکیم میرزا ابوالحسن جلوه ، از برجستگان مکتب فلسفی تهران ، در دو جبهه ی متقابل ، آراء صدرا را بازخوانی نموده اند. آقا علی مدرس ضمن التزام به مبانی حکمت متعالیه ، در بسیاری از آراء صدرا مدعی نقص است و تلاش میکند آن ها را تکمیل نماید و یا با تقریری نو، از آن ها رفع ابهام کند. از طرف دیگر حکیم جلوه بر مشی شیخ الرئیس است و نقد حکمت متعالیه را در سر می پروراند. این مقاله از میان تمام مسائلی که در میدان بحث و جدال این دو فیلسوف هم عصر (در یک حوزه ) مطرح است ، مسأله «بقاء موضوع در حرکت جوهری» را طرح نموده و درصدد است تا از یک سو مدعای آقا علی را در تقریر نو از حرکت جوهری صدرا طرح و تحلیل نماید و از سوی دیگر تقریر تازه ی مرحوم جلوه از نفی حرکت جوهری را تبیین ، تحلیل و نقد کند. ازجمله نتایجی که پس از تحلیل و نقد آراء این دو دانشمند به دست آمده است این است که آقا علی مدرس توانسته است با ارائه ی تقریری تازه از موضوع حرکت جوهری، تناقض ظاهری و ابهام رأی صدرا در این موضوع را رفع کند، اما حکیم جلوه در تلاش برای تضعیف رأی صدرا و تثبیت قول ابن سینا، دچار خلط مبانی این دو فیلسوف شده است .
خلاصه ماشینی:
"او سپس در ثانیا، با تأمل در بیان اخیر حکیم جلوه در نفی حرکت ادامه ، از راه مقایسه بحث کون و فساد با بحث جوهری، از راه عدم تحقق وجود متحصل بین مبدأ و حرکت ، تأکید می کند که در مسأله کون و فساد، توارد منتهی، به نظر می رسد که وی به این مطلب توجهی صور متعدد بر هیولای واحد را می توان تصور کرد، نداشته است که مطابق نظر صدرا (قول به اصالت زیرا در آنجا موضوع واحد متحصل ، لازم نیست ، وجود و تشکیک در وجود)، منظور از اینکه جوهر بلکه آنچه لازم است ، تنها بقای هیولا برای «صوره ذات متحرک است ، ماهیت جوهر نیست ، بلکه متن ما» ست ، چنانکه مشاییان گفته اند.
ظاهر کلمات صدرا در مسأله ی موضوع حرکت توسطی راسم حرکت قطعی، فرع بر وجود موضوع جوهری القاء تناقض می کند، اما حکیم مدرس با ثابت نیست ، بلکه اگر تجدد و دگرگونی بالفعل را در تقریری تازه از مسأله ، ضمن رفع ابهام از فرمایشات بودن بین مبدأ و منتهی ملاحظه کنیم ، حرکت قطعی ایشان ، دقت نظر صدرا در این مسأله را آشکار خواهیم داشت و ازنظر ایشان در هر حرکت قطعی، می سازد."