چکیده:
از مناسک رایج و پرکاربرد جامعه اسلامی، استخاره کردن است ؛ رفتاری با شـیوههـای متنـوع کـه پیشینه ای کهن در فرهنگ اسلامی دارد. عمدٔه شیوههای متنوع ایـن منسـک ، مـاثور و برخـی نیـز غیرماثورند. به تبع ، هریک نیز خاستگاهی دارند و خود نیز در طول زمان، دچار تحولات و تغییراتـی شدهاند. تنوع شیوههای استخاره و آداب همراه آن به قدری است که یافتن وجه جامعی میـان ایـن اشکال مختلف و بازشناسی ماهیت استخاره را بر پایه آن مولفه های مشترک دشوار مـیکنـد. از آن سو، عمدٔه شیوههای استخاره در قالب روایاتی منسوب به معصومین ع عرضه شدهاند؛ روایاتی که معمولا با روشهای کهن علوم حدیث نمیتوان آنها را تاریخ گزاری کرد. بر این پایه ، بناسـت کـه مطالعه پیش رو با شناخت شیوههای مختلف منسک ، ارزیابی شواهد بازمانـده دربـارٔه هـر شـیوه و نمودن معیارهایی برای دسته بندی این شیوهها، به فرضیه ای برای تاریخ استخاره و تحول و تکامل آن در طول تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دست یابیم . بر پایه چنین فرضـیه ای خـواهیم توانسـت روایات پرشمار استخاره را تاریخ گزاری کنیم . به نظر میرسد اشکال مختلـف اسـتخاره در دورهای طولانی از زمان، از سادهترین شکل آن که دعایی ساده برای حاجـت خـواهی اسـت ، بـه رفتـاری پیچیده، با کاربرد فناوریها و ابزارهای گوناگون تبدیل شده است .
خلاصه ماشینی:
"جای پرسش است که «آیا همة این شیوه ها، حاصل تکامـل و تحـول یـک سـنت انـد یـا مناسکی هستند متنوع که هیچ وجه جمعی ندارند و ماهیتشان متمایز است و تنهـا برخـی شباهت های ظاهری میانشان سبب شده است همگی به یک نام خوانده شوند؟» احکام مختلفی نیز که گاه برای استخاره ذکر کرده انـد، بـه چنـین تردیـدی دامـن می زند.
ک : ابن طاووس ، ١٤٠٩ق ، ص ٣٠٩) جای پرسش دارد که با نظر به این تنوع و تعارض احکام ، آیا می توان پذیرفت که شیوه های مختلف استخاره ، رویه هایی مختلف از یک منسک و همگی با وجود تنوع در ظواهر، برخوردار از خاستگاهی مشابه اند؟ شاید منسک استخاره اصلی کهن داشته و در گذر زمان و متأثر از عوامل گوناگون دچار تحول شده و با فزون شدن پیرایه هایی بـر آن ، اشکال متنوعی با احکام مختلف پیدا کرده است .
آموزه های امام زین العابدین ع در زمینة استخارة همراه با طلب الهام ، بسیار سریع فراگیر شد؛ آن سان که می توان گفت همة شیوه های متأخرتر استخاره که در آن ها میان طلب قضای خیر و دریافت الهامی از جانب خدا پیونـد برقـرار شـده اسـت ، اشـکال متنوعی از کاربرد همین شیوه اند.
سوم) استخارة همراه با مشاوره ، شیوة دیگری از استخارة دعایی است ؛ چنـین کـه فرد، نخست با به جای آوردن استخاره از خدا طلب خیر و سپس با دیگران مشورت کند؛ به امیدی که خدا خیرش را به زبان دیگران و در گفتار مستشاران بنمایاند یا حتی با شنیدن سخن مشاوران ، راه درست را به ذهن او خود الهام کند."