چکیده:
مقاله حاضر به نقد و بررسی کتاب جمعیتشناسی و جمعیت ایران؛ گزیدهمقالهها، تالیف دکتر حسن سرایی، میپردازد. این کتاب مجموعهای از مقالههای مستقل نویسنده در زمینه جمعیتشناسی است که در سه دهه اخیر در مجلات مختلف به چاپ رسیده است. مقالهها، بهترتیب، در دو بخش موضوعی و روشی آمده است و جمعا ۱۷ مقاله را شامل میشود. بخش اول کتاب موضوعاتی نظیر تاثیر ترکیب سنی بر رشد جمعیت، پنجره جمعیتی، تحولات خانواده و گذار دوم جمعیتی را مورد توجه قرار داده است. مقالات این بخش چارچوبی مفهومی و نظری برای تبیین رویدادهای جمعیتی ارائه میدهد؛ همچنین در این بخش، تحولات جمعیتی جهان و ایران در جریان گذار جمعیتی مورد بررسی قرار گرفته است که از این منظر بهنوعی میتواند جمعیتشناسی ایران محسوب شود. بخش دوم کتاب مقالات روشی و تکنیکی هستند که علاوه بر اینکه اطلاعاتی در مورد منابع آمارهای جمعیتی و دادههای جمعیتی فراهم میکند، به دو مولفه اساسی در جدول عمر میپردازد. در مجموع، کتاب جمعیت شناسی و جمعیت ایران اثر بسیار ارزشمندی در زمینه جمعیتشناسی است و مطالعه آن برای دانشجویان و محققان جمعیتی توصیه میشود.
خلاصه ماشینی:
بخش اول کتاب موضوعاتی نظیر تأثیر ترکیب سنی بر رشد جمعیت، پنجرۀ جمعیتی، تحولات خانواده و گذار دوم جمعیتی را مورد توجه قرار داده است.
مقالات این بخش چارچوبی مفهومی و نظری برای تبیین رویدادهای جمعیتی ارائه میدهد؛ همچنین در این بخش، تحولات جمعیتی جهان و ایران در جریان گذار جمعیتی مورد بررسی قرار گرفته است که از این منظر بهنوعی میتواند جمعیتشناسی ایران محسوب شود.
عنوان بخش دوم «مقالات روشی» است که شامل شش مقاله است و موضوعاتی نظیر منابع اطلاعات جمعیتی، سرشماری و ثبت وقایع حیاتی، مفهوم شهر، محاسبۀ نرخ احتمالی مرگومیر و محاسبۀ مجموع سالهای عمرشده در جدول عمر را مورد توجه قرار دادهاند.
در این مقاله، نویسنده ابتدا نظریۀ گذار جمعیتی را مطرح میکند، سپس وضعیت جمعیت ایران و میزان باروری و مرگومیر را در دوران پیش از گذار بررسی میکند.
در این مقاله نویسنده ضمن پرداختن به نظریۀ انتقال دوم جمعیتی که نظریهای برای تبیین باروری پایین است، به دو سؤال پاسخ میدهد که آیا ایران وارد گذار دوم جمعیتی شده است؟ و آیا باروری پایین در ایران تداوم دارد؟ بخش دوم کتاب به مقالات روشی مربوط است که ۶ مقاله را در بر میگیرد.
البته با توجه به اینکه کتاب در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسیده است، درصورتیکه برخی مباحث و برآوردها به دهۀ اخیر نیز تسری مییافت، یا مقالهای بهعنوان تکملۀ مباحث، علاوه بر جمعبندی مباحث مطرحشده در کتاب، به وضعیت کنونی جمعیت ایران و جهان اشاره میکرد، در جمعبندی و شناخت کامل تحولات جمعیتی از گذشته تا حال برای خواننده کمک شایانی بود.