چکیده:
با تشکیل دولت صفوی در جغرافیای سیاسی سنتی ایران با ساختارهای خاص ملی و مذهبی خود، هویت جدیدی برای سرزمین و مردم ایران به وجود آمد که محوریت آن بر پایه مذهب شیعه بود. این فرایند با رویاروییهای مذهبی میان کشور ایران و دولت سنی مذهب عثمانی تا قرنها تداوم یافت. از سوی دیگر توسعهطلبی عثمانیها در غرب و تهدید موجودیت دنیای مسیحیت و همچنین اهمیت مسئله تجارت بین غرب و شرق، باعث نزدیکی کشور شیعه مذهب ایران و دولتهای اروپایی با مشترکات چون: دشمن مشترک، منافع اقتصادی و بازرگانی و... را به همراه داشت. با این تفاسیر روابط ایران و کشورهای اروپایی در دوره صفوی تا اواسط قاجاریه گسترش چشمگیری یافت و سیاحان و مسافران اروپایی باانگیزههای مختلف سیاسی، مذهبی و اقتصادی و... روانه ایران شدند. اهمیت یافتن اعتقادات شیعی در جامعه ایرانی عصر صفوی و پس از آن و همچنین تایید روحانیت شیعی بر مسئله فضیلت و تقدس خاک عتبات و مزارات امامان و امامزادگان، باعث گردیده بود تا دفن در جوار ائمه اطهار و بزرگان اسلام آرزوی هر مسلمانی ایرانی گردد. علاوه بر عتبات مقدس عراق و شهرهای مذهبی مشهد و قم قبور و مزارات امامزادگانی در شهرهای مختلف ایران مورد توجه ویژه خاندانهای سلطنتی و ثروتمندان و خانوادههای روحانی بود که حتی باعث ایجاد قبرستانهای خانوادگی در جوار این امام زادگان شده بود. این پژوهش بر آن است تا با تامل در مطالب برخی سفرنامههای سیاحان اروپایی از دوره صفوی تا قاجاریه و توجه به مطالب این دسته از منابع تاریخنگاری در زمینههای اصول اعتقادی، مراسم مذهبی و عبادی و نیز تاریخ شیعیان به توجه این نویسندگان به این سنت شیعی، بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"دکتر فووریه فرانسوی که در زمان ناصرالدینشاه به ایران سفر نموده در سفرنامه خود از اهمیت دفن مردگان در جوار این مزارات مقدس مینویسد «مؤمنینی که استطاعت فرستادن جنازه کسان خود را به کربلا یا مشهد ندارد، دفن آنها را در نزدیکی مزار شاهزاده حسین موجب جلب ثواب اخروی میدانند به همین نظر از جمیع جهات اجساد را برای دفن به آنجا روانه میدارند»(فووریه،1366: 166).
سراوستن هنری لایارد فرانسوی زمان محمدشاه 1840 م به ایران آماده است، از مشاهداتش مینویسد «در راه بغداد قافله کوچکی از ایرانیان زائر کربلا را دیدم که در این فصل از سال در این شاهراه رفتوآمد میکردند و طبق یک سنت مذهبی اسکلت و بقایای استخوانهای مردگان شیعیان ایرانی را جهت دفن در جوار قبور متبرکه به عتبات عالیات حمل میکردند»(لایارد،1367: 313).
آنها را در درجه اول علاقه به مدفون شدن در جوار بارگاه امام حسین در کربلا را دارند و در صورتی که موقعیت مناسبی پیش نیاید، بازماندگان متوفی ترجیح میدهند تا جسد خویشاوندان خود را در مشهد یا قم به خاک بسپارند که در این شهرها بارگاه دو تن از نوادگان امام حسین قرار گرفته است ولی علاقۀ مردم نسبت به دفن اجساد در دو شهر مشهد و قم- که هر دو در خاک ایران واقع هستند- به ترتیب در مراحل دوم و سوم بعد از کربلا قرار دارد و به همین جهت است که نقل و انتقال اجساد و مردگان یکی از کارهای مستمر در ایران است و اصولا شغل عدهای در مملکت حمل مرده از این سو به آن سو است»(شیل،1362: 153)."