چکیده:
شهرنشینی یکی از علل تغییرات کاربری زمین است. این پدیده اگر کنترلشده، هماهنگ و برنامهریزیشده باشد، همچون هدیهای به جامعۀ بشری است؛ در غیر این صورت، میتواند مشکلات زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی به بار آورد. امروزه تغییرات پوشش زمین و تغییرات کاربری اراضی (LULC) عامل اصلی تغییرات جهانی شناخته شده است. در دو دهۀ گذشته وسعت و آثار فضایی فعالیتهای انسان روی زمین بیسابقه بوده و تغییرات پوشش زمین (ویژگیهای بیوفیزیکی سطح زمین) و کاربری زمین (تغییرات حاصل از فعالیتهای انسانی در سطح زمین) شدت گرفته است. این تغییرات نتیجۀ عوامل بیوفیزیکی و اقتصادی – اجتماعی است و با موضوع پایداری توسعۀ اجتماعی – اقتصادی ارتباط نزدیک دارد؛ بهطوری که بخشهای اساسی سرمایۀ طبیعی ما از قبیل گیاهان، منابع آب و تنوع زیستی را تحت تأثیر قرار داده است. پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهر خوی طی سالهای 1368-1390 و پیشبینی تغییرات کاربری اراضی تا سال 1400 انجام گرفته است. بدین منظور، ابتدا تصاویر ماهوارهای LandSat TM5 مربوط به سالهای 1368، 1379 و 1390 شهر خوی تهیه شد. سپس با استفاده از نرمافزارهای Erdas, Idrisi, Arc Gis فرایند مربوط به آشکارسازی تغییرات کاربری و همچنین شبیهسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیرۀ مارکوف و سلولهای خودکار زنجیرۀ مارکوف انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که سطح اراضی ساختهشدۀ شهری از 13/995 هکتار در سال 1368 به 62/2557 هکتار در سال 1390 رسیده است. سطح باغها و اراضی کشاورزی نیز با روند نزولی بهترتیب از 03/717 و 25/623 هکتار در سال 1368 به 06/165 و 54/288 هکتار در سال 1390 کاهش پیدا کرده است. همچنین نتایج شبیهسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از زنجیرۀ مارکوف و سلولهای خودکار این زنجیره نشان میدهد سطح اراضی ساختهشدۀ شهری در افق سال 1400 به 62/2872 هکتار، یعنی 47/70 درصد محدودۀ طرح جامع خواهد رسید و سطح باغها و اراضی کشاورزی بهترتیب به 91/44 هکتار (10/1 درصد) و 76/140 هکتار (45/3 درصد) کاهش خواهد یافت.شهرنشینی یکی از علل تغییرات کاربری زمین است . این پدیده اگر کنترل شده ، هماهنگ و برنامه ریزیشده باشـد، همچون هدیه ای به جامعۀ بشری است ؛ در غیر این صورت ، میتواند مشکلات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصـادی زیادی به بار آورد. امروزه تغییرات پوشش زمین و تغییرات کاربری اراضی (LULC) عامل اصـلی تغییـرات جهـانی شناخته شده است . در دو دهۀ گذشته وسعت و آثار فضایی فعالیت های انسان روی زمین بیسابقه بوده و تغییـرات پوشش زمین (ویژگیهای بیوفیزیکی سطح زمین ) و کاربری زمین (تغییرات حاصل از فعالیت های انسانی در سـطح زمین ) شدت گرفته است . این تغییرات نتیجۀ عوامل بیوفیزیکی و اقتصادی – اجتماعی است و با موضـوع پایـداری توسعۀ اجتماعی – اقتصادی ارتباط نزدیک دارد؛ به طوری که بخش های اساسی سرمایۀ طبیعی ما از قبیـل گیاهـان ، منابع آب و تنوع زیستی را تحت تأثیر قرار داده است . پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی تغییرات کاربری اراضـی شهر خوی طی سال های ١٣٦٨-١٣٩٠ و پیش بینی تغییرات کاربری اراضی تا سـال ١٤٠٠ انجـام گرفتـه اسـت . بدین منظور، ابتدا تصاویر ماهواره ای LandSat TM5 مربوط به سال های ١٣٦٨، ١٣٧٩ و ١٣٩٠ شهر خوی تهیـه شد. سپس با استفاده از نرم افزارهای Erdas, Idrisi, Arc Gis فرایند مربوط به آشکارسـازی تغییـرات کـاربری و همچنین شبیه سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیرة مارکوف و سلول های خودکار زنجیرة مارکوف انجام گرفت . نتایج تحقیق نشان میدهد که سطح اراضی ساخته شدة شهری از ٩٩٥.١٣ هکتار در سال ١٣٦٨ بـه ٢٥٥٧.٦٢ هکتار در سال ١٣٩٠ رسیده است . سطح باغ ها و اراضی کشـاورزی نیـز بـا رونـد نزولـی بـه ترتیـب از ٧١٧.٠٣ و ٦٢٣.٢٥ هکتار در سال ١٣٦٨ به ١٦٥.٠٦ و ٢٨٨.٥٤ هکتار در سال ١٣٩٠ کاهش پیدا کـرده اسـت . همچنین نتایج شبیه سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از زنجیرة مارکوف و سلول های خودکـار ایـن زنجیـره نشان میدهد سطح اراضی ساخته شدة شهری در افـق سـال ١٤٠٠ بـه ٢٨٧٢.٦٢ هکتـار، یعنـی ٧٠.٤٧ درصـد محدودة طرح جامع خواهد رسید و سطح باغ ها و اراضی کشاورزی بـه ترتیـب بـه ٤٤.٩١ هکتـار (١.١٠ درصـد) و ١٤٠.٧٦ هکتار (٣.٤٥ درصد) کاهش خواهد یافت .
خلاصه ماشینی:
در ایـن پـژوهش برای ارزیابی و مدل سازی تغییرات کاربری اراضی شهر خوی از داده هـای سـنجش از چنـد زمانـه سـنجیده Land Sat TM5 مربوط به سال های ١٣٦٨، ١٣٧٩ و ١٣٩٠ استفاده شده است .
برای مدل سازی تغییـرات کـاربری اراضـی شـهر خوی با استفاده از مدل سلول های خودکار زنجیرة مارکوف برای افق ١٤٠٠، ابتـدا بـا اسـتفاده از روش زنجیـرة مـارکوف نقشۀ کاربری اراضی تهیه شده برای سال های ١٣٦٨ و ١٣٩٠ به عنوان ورودی مدل انتخاب و ١٠ سال بـرای پـیش بینـی تغییرات تا سال ١٤٠٠ مد نظر قرار گرفت تا ماتریس احتمال تغییرات کاربریها حاصل شود.
روند گسترش فیزیکی شهر خوی در دورة تحت مطالعه (١٣٦٨، ١٣٧٩ و ١٣٩٠) مأخذ: مطالعات نگارندگان الگوی تغییرات کاربری اراضی شهر خوی در این تحقیق همان طور که اشاره شد برای ارزیابی توسعۀ کالبدی شهر خوی از تصاویر ماهواره ای استفاده شد که نتـایج آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی در طول دورة تحت مطالعه (١٣٦٨-١٣٩٠) در جدول ١ و نقشـۀ ٣ نشـان داده شـده است .
کاربری اراضی شهر خوی در دورة تحت مطالعه (١٣٦٨، ١٣٧٩ و ١٣٩٠) مأخذ: مطالعات نگارندگان نتایج ارزیابی تغییرات کاربریها نشان میدهد که بیشترین تغییرات مربوط به کاربری اراضی ساخته شدة شهری است .
نتایج تحلیل تغییرات کاربری اراضی نشان میدهد که بیشترین گسترش شهری بین سال های ١٣٦٨ تا ١٣٧٩ اتفـاق افتاده است .
نقشۀ پیش بینی تغییرات کاربری اراضی شهر خوی با استفاده از روش ترکیب زنجیرة مارکوف و سلول های خودکار تا سال ١٤٠٠ مأخذ: مطالعات نگارندگان جدول ٣.