چکیده:
دوره ی اشکانی یکی از مهم ترین دوران تاریخ معماری و شهرسازی ایران است . در این دوره طولانی پایه و شالوده معماری و شهرسازی ایران ریخته می شود، زیرا در این دوران شهرهای زیادی ساخته یا دوباره مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته شدند که در دوران بعد این سبک شهرسازی و معماری به اوج خود رسید و به سیر تکاملی خود ادامه داد. از طرفی این دوره به دلیل کمبود مدارک ، یکی از تاریک ترین دوران تاریخی از نظر مطالعات باستان شناسی است . متأسفانه تاکنون مطالب پراکنده و بعضا ضد و نقیض فراوانی درباره معماری و شهرسازی این دوران نوشته شده است . یکی از این نکات مهم که در بحث معماری اشکانی می باید توجه را به آن معطوف داشت ؛ شیوه ناصحیح محققان و باستان شناسان در قیاس مدارک معماری این دوران با دوره پیش و پس از آن است . در این دوره به علت گستردگی قلمرو اشکانیان و نبود سبکی استاندارد، شیوهای مختلف معماری شکل گرفته بود که از آسیای مرکزی به وجود آمد و سپس به طرف غرب گسترش یافت با سبک های بومی تلفیق یافت و بعد از تصرف بین النهرین وارث سبک های کهن معماری آن شد. علی رغم تحول تأثیرات بلند مدت معماری یونانی بر معماری اشکانی ، در نهایت در سبک معماری دوره ی اشکانی محو گردید.
خلاصه ماشینی:
"معماران این دوره وارث سنت های گوناگونی همانند سنت های کهن آسیای مرکزی (آغاز پیشرفت د این دوره )، ویژگی معماری نواحی داخلی فلات ایران (معماری بومی ایران )، از سوی دیگر سنت های رایج معماری یونانی در طول حکومت سلوکیان درایران بودند و با فتح بین النهرین ١ب این تنوع افزوده شد، و طرح و نقشه شهرهای هیپودام (شطرنجی ) در بعضی شهرها به اجرا در آمد، اما ویژگی اصلی شهرسازی دوران اشکانی ساختن شهرهایی همانند نسا، مرو، تیسفون ، دارابگرد و الحضر بود که شکل تقریبا دایره ای ساخته شده اند.
از آنجا که تا کنون معماری اشکانی به صورت مستقل مورد بررسی قرار نگرفته بلکه بیشتر به صورت موردی به دلیل این مهم که پارتیان نخستین بار از شرق (آسیای مرکزی ) رو به توسعه و گسترش نهادند و در این کشورگشایی سنت های شرقی (شهرهای دایره ای ، حیاط مرکزی ، نیم ستون تزئینی ، گچبری وایوان ) را با خود به دورترین نقاط غرب بردند؛ به آن پرداخته شده است (بنگرید به کتابنامه ).
همین عامل سبب اشتباه محققین در انتساب بسیاری از بناها به دوره پیش و پس از پارتیان شده ، اما در کنار نیم ستون های تزئینی و گچبری ها، می توان گفت که مهم ترین ویژگی شهرسازی دوره پارتیان ساختن شهرها به شکل تقریبا دایره ای بوده که این شیوه شهرسازی بیشتر جنبه دفاعی و نظامی داشته است و از اردوگاهای نظامی آشوری الهام گرفته اند."