چکیده:
مبانی گیتیشناختی قرآن کریم در تفسیر رتبهبندی موجودات ناسوتی با دیدگاه رایج که منسوب به ارسطو است، تفاوت دارد. قرآن معتقد است شان موجودات، وابسته به میزان تقرب هر موجود به خداوند است. بر اساس این فرض، نه تنها انسان بهطور مطلق، اشرف مخلوقات نخواهد بود بلکه اگر این شرط در انسانی محقق نشود، او همانند حیوانات بلکه از آن نیز پستتر خواهد شد. از جمله این آیات که علامه طباطبایی به آن پرداخته است، آیات پیرامون «اضلال انسان نسبت به حیوانات» است. در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی احتمالها در گفتار تفسیری علامه در ذیل آیات مورد بحث، در دو محور «وجه شبه برخی انسانها با حیوانات» و نیز «چگونگی پستتر شدن برخی انسانها از حیوانات»، دیدگاه نهایی وی در تفسیر المیزان کشف گردد. در مجموع از گفتار علامه طباطبائی در این تفسیر، چهار احتمال قابل استنباط است. به نظر میرسد برخی از این احتمالها به هیچ وجه با هم قابل جمع نباشد و با دیدگاه ایشان در تفسیر آیات مشابه دیگر، سازگاری نداشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"در اینجا این سؤالها مطرح است که براساس دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی مسئلة اضلال و گمراهی انسان از حیوانات در این دو آیه چگونه تفسیر میشود؟ آیا علامه در تفسیر خویش مقام و منزلت برخی انسانها را از حیوانات پستتر میشناسد یا اینکه همانند با دیدگاه ارسطویی، به توجیه پرداخته و همواره رتبة انسان در هرم هستی را برتر از همة موجودات میداند؟ اگر امکان اضلال انسان از حیوان وجود دارد، از نظر علامه ملاک و معیار آن چیست؟ به عبارت دیگر، آیا این اندیشه که انسان مطلقا اشرف مخلوقات است، منسوب به قرآن است؟ پاسخهای علامه طباطبایی در ذیل این دو آیه متفاوت است و میتوان آنها را در چند مدل خلاصه کرد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.
نکتة دیگر اینکه از آنجا که علامه در فرازهایی از تفسیر پیرامون این آیه، مقامات عالی را برای بشر متصور شده است و انسانها و اجنه گمراه را محرومان از وصل به این مقام دانسته است، حال این پرسش مطرح میشود که آیا تنها آن دسته از اجنه گمراه و غافلند که از وصول به مقامات عالی باز میمانند و ممکن است جنی بتواند اشرف در جمع میان همة انسانها و اجنه شود یا اینکه مقام اشرفیت همواره باید برای انسان باشد؟ بهعبارت دیگر، سکوت علامه در این خصوص و نیز اگر برخی ادله دیگر نبود که دلالت دارد بر اینکه اجنه و موجودات دیگر تخصصا از این مقام محروم هستند و تنها انسان است که میتواند به مقام اشرف مخلوقات برسد، هر آینه امکان برداشت این که علامه در مقام اشرفیت بین انسان و حیوان هیچ تفاوتی قائل نیست، فراهم بود."