چکیده:
واکاوی قیام محمدبنعبدالله (نفس زکیه)و نتایج و پیامدهای آندکتر صادق آیینهوند/ استاد گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس هادی بیاتی/ دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی هادی استهری/ کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه تربیت مدرسچکیده موضوع اصلی در این مقاله، قیام محمدبنعبدالله نفس زکیه، از حسنیان است. در ابتدا به مبانی و ماهیت فکری جنبش حسنیان پرداخته شده است تا پس از روشن شدن این مبانی، بهتر بتوان دلیل قیام محمد نفس زکیه را تبیین کرد. ازاین رو، سعی نگارنده در این پژوهش بر آن است که به عوامل شکست قیام محمدبنعبدالله و پیامدها و نتایج این قیام بپردازد. عباسیان که خود را در برابر علویان فاقد مقبولیت کافی میدانستند، سعی داشتند استنادات و دلایلی مبنی بر مشروعیت خویش ارائه کنند. در مقابل، حسنیان نیز برای مشروع جلوه دادن خود، استناداتی دال بر حق جانشینی پیامبر( برای خود قائل شدند. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که حسنیان نسبت به عباسیان، خود را به پیامبر( نزدیکتر میدانستند و در واقع، خود را مصداق حقیقی خاندان پیامبر( میشمردند. ازاینرو و مطابق این معیار، با تکیه بر ادعاهایی نظیر وراثت ولایت و امامت حضرت علی(، حسب (افتخارات پدری) و نسب (خون و نژاد) والاتر، و بیعت عباسیان با آنها در عهد اموی، حق جانشینی پیامبر را متعلق به خود میدانستند.
خلاصه ماشینی:
"در ابتدا به مبانی و ماهیت فکری جنبش حسنیان پرداخته شده است تا پس از روشن شدن این مبانی، بهتر بتوان دلیل قیام محمد نفس زکیه را تبیین کرد.
پیش از پرداختن به بحث محمدبنعبدالله ابتدا به مبانی و ماهیت فکری جنبش حسنیان پرداخته خواهد شد تا پس از روشن شدن این مبانی، بهتر بتوان دلیل قیام محمد نفس زکیه را تبیین کرد.
ادعاهای علویان مبنی بر استفادة عباسیان از شعارهای علویان، و استفاده از نیروی پیروان آنها در فعالیتهای سیاسی خود در عهد اموی؛ از جمله نفس زکیه در نامهای به منصور مینویسد: شما به نام ما دعوی این کار کردید و به کمک شیعیان ما دربارة آن قیام کردهاید و به برکت ما توفیق یافتهاید.
(اصفهانی، 1349، ص247-248) در هر صورت، محمد قیام کرد و توانست مدینه را بدون مقاومت جدی تصرف کند و مردم در بیشتر شهرها و بادیهها با او بیعت کردند (مسعودی، 1374، ج2، ص298/ و1349، ص322) وقتی خبر قیام محمد به منصور رسید، از یک سو نگران، و از سوی دیگر شادمان شد؛ از اینکه چگونه با قیام روبهرو شود، هراس داشت؛ (اصفهانی،1349، ص252/ طبری، بیتا، ج11،ص4802-4803/ ابن اثیر، بیتا، ج9، ص169) و از اینکه سرانجام محمد قیام کرد و تکلیف را مشخص نمود، خوشحال بود.
سختگیری و فشار بر علویان پس از سرکوبی قیام محمد، گذشته از دستگیری بزرگان بنیحسن و کشته شدن یا درگذشت بسیاری از آنها در زندان منصور- که میتواند پیامد قیام محمد نفس زکیه باشد- منصور تلاشهای همهجانبهای در جهت کنترل فعالیت علویان آغاز کرد تا از اقدامات احتمالی علویان ضد حکومت خود جلوگیری کند."