چکیده:
ابوالعباس ، فضل بن محمد لوکری ، ادیب ، ریاضیدان و فیلسوف برجسته قرن پنجم هجری است . وی به یک واسطه ، شاگرد شیخ الرئیس ابوعلی سینا، یعنی شاگرد بلاواسطه بهمنیار و به سه واسطه ، استاد خواجه نصیر طوسی بوده است . لوکری ادیب صاحب نامی بود که به دو زبان فارسی و عربی شعر میسرود. او دیوانی داشته که تنها ابیات معدودی از آن بجا مانده است . علاوه بر این وی رساله یی دارد که در آن ، اصول همة علوم حکمی ، یعنی منطق ، طبیعیات ، الهیات ، ریاضیات و حکمت عملی را بزبان فارسی به نظم کشیده و به نثر سلیس فارسی شرح داده است . لوکری ریاضیدان برجسته یی بود که با همکاری چند نفر از ریاضیدانان و ستاره شناسان معروف مانند: خیام نیشابوری ، خازنی ، اسفزاری و واسطی مامور زیج و تنظیم تاریخ جلالی ملکشاهی شد و در رمضان سال ۴۷۱ ه .ق آغاز فروردین را به اول «حمل » بردند. او یکی از فلاسفة بزرگ قرن پنجم هجری بود که به فلسفة مشاء تسلط کامل داشت و موجب اشاعه فلسفه در خراسان بزرگ شد و شاگردان برجسته و صاحب نامی را مانند قطب الزمان طبسی مروزی ، عبدالرزاق ترکی و شرف الزمان ایلاقی و غیره آموزش داد. وی بعنوان کتاب درسی یک مجموعة کاملی از همة علوم حکمی فلسفه مشاء بنام بیان الحق بضمان الصدق تالیف کرد. این کتاب تلخیصی است از همة مسائل اصلی فلسفه مشاء ـ از ارسطو تا بهمنیار ـ و البته در عین تلخیص ، شرح کاملی از همه این مسائل است که دانشجویان فلسفه را از همه کتب مفصل و مختصر بینیاز میکند. حیات لوکری مقارن با دوران حکومت غزنویان و سلجوقیان یعنی دوره انحطاط علوم عقلی بود و درنهایت با ظهور ابوحامد محمد غزالی دشمن قسم خوردة فلسفه ، سلسله فلاسفة مشاء با لوکری بپایان رسید و او آخرین فیلسوف مشائی بمعنای اخص بود. البته باید افزود با اینکه علوم عقلی از این حادثه آسیب فراوان دید ولی پس از مدتی مجهزتر بمیدان آمد.
خلاصه ماشینی:
"یکی از این حکما ابوالعباس لوکری بود که در قرن پنجم هجری در سختترین شرایط ـ یعنی در زمانی که همه عوامل تبلیغاتی متعصبین اهل حدیث علیه فلسفه بسیج شده بود ـ با گردآوری و تلخیص اصول فلسفه و آموزش آن ، خدمت بزرگی در جهت بقا و انتقال علوم حکمی انجام داد.
(٦) در تاریخ ایران کمبریج مینویسد: در میان مهمترین فلاسفه دینی عصر سلجوقی ، چند تن را بخصوص میتوان نام برد: یکی از آنها ابوالعباس فضل بن محمد لوکری مروی یکی از شاگردان شاگرد ابن سینا، موسوم به بهمنیار است ...
اما در بین آنها کتابی نیافتم که حد وسط بین افراط و تفریط باشد و در عین حال همه مسائل علوم حکمت را که یک طالب حق به آنها نیازمند است در بر داشته باشد و او را از کتابهای دیگر بینیاز کند، از اینرو اشتیاق پیدا کردم کتابی را با این ویژگی ـ بنحوی که هم شرح و هم تلخیص باشد ـ گرد آورم که از کتب منسوب به ابن سینا، فارابی و سایر قدما و متأخرین ، استخراج شده باشد.
درواقع قرن چهارم هجری دوران شکوفایی تمدن اسلامی و پیشرفت همه علوم عصر و از جمله علوم عقلی در ایران بوده است و در این قرن دانشمندان بزرگی مانند: محمد بن زکریای رازی ، ابونصر فارابی ، ابوریجان بیرونی ، ابوعلی سینا و دیگران پیدا شدند و (٤٣) آثار گرانبهایی در زمینه های مختلف علمی از خود بجا گذاشتند."