چکیده:
دودمان مجلسی (پدر، پسر، دختران ، دامادها و نوادگان و احفاد) نقش اساسیی در رشد علوم دینی و نیز شکلدهی معارف شیعی در عصر صفوی و پس از آن داشته اند. ملامحمد تقی مجلسی معروف به مجلسی اول آغازگر این خاندان (١) بعنوان عالمی فرهیخته و فقیهی برجسته است که نام او و فرزند پرآوازه اش علامه ملامحمد باقر مجلسی در تاریخ حیات علمی شیعه ، جاودانه است و تفکر شیعی و اسلامی به آن دو مدیون . دربارة احوال و آثار و اندیشه های این دو فقیه و محدث نامی و خاندان ایشان سخن بسیار گفته شده و کتابهایی به رشته تحریر درآمده است .(٢) موضوع این نوشتار به شخصیت والای مجلسی اول محدود میشود؛ آن هم به جنبه عرفانی و اخلاقی وی و تاثیر آن بر عالمان شیی ع پس از او. ملامحمد تقی مجلسی از فقیهان و محدثان نامدار جهان تشیع در قرن یازدهم هجری است که در دانشهای گوناگون فقه ، حدیث ، تفسیر، کلام ، اخلاق و عرفان تبرز داشته و با بجا گذاشتن آثاری ارزشمند از خود در زمینه های نامبرده ، شاگردان مبرز و برجسته یی را نیز تربیت کرده است .(٣) او علاوه بر اینکه ستاره یی فروزان در جهان علم و دانش بود، اسوه یی کامل برای سالکان راه حق بشمار میرفت ؛ وی از کوثر علوم علوی نوشیده و با معارف اهل بیت (ع ) بالیده و عشق و دوستی آنان را چراغ راه خویش کرده بود تا اینکه در عرصه علم و عمل ، جلوه دار زمان گردید. مجلسی اول ، مکتب و شیوه یی خاص در اخلاق و عرفان داشت و توانست تاثیری ماندگار زائد بر عالمان پارسای پس از خود بجای گذارد. ریشه ها و پایه های مکتب اخلاقی ـ عرفانیی که توسط حکیم فقیه و عارف نامی آقا محمد بید آبادی بنیان نهاده شد، در آثار و آراء و اقوال مجلسی اول دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
"از اینجا بود که این دسته از عالمان عرفان مشرب شیعی که با آداب خانقاه نشینی و سلسه های صوفیانه میانه یی نداشتند و حتی به برخی آداب و اعمال آنها نیز معترض بودند، از بکار بردن کلمه «تصوف » بشدت پرهیز نموده و با نیکی یاد کردن از باورهای صوفیان متقدم ، با قید التزام به ریشه ها و مبانی مکتب اخلاقی ، عرفانی تشیع در اندیشه و آثار مجلسی اول رعایت ظاهر و باطن شرع ، از آن تعبیر به «عرفان » کردند.
اما مطابق مبانی دانشمندان اهل سنت میتوان گفت چنین متنی منقول از نبی است و ظاهرا الهام خدای تعالی بر قلوب معصومان و بر زبان ایشان است و این امری کاملا ممکن است ، هم بنابر اخبار متواتره یی که مطابق آن ، هر کس در دنیا زهد پیشه کند و عبادتی خالصانه انجام دهد، خدای سبحان چشمه های حکمت را از دلش بر زبانش جاری فرماید و این مرتبه یی پای نتر از شأن و مقام معصومان علیهم السلام 87 است ؛ همانگونه که عامه نیز چنین مرتبه یی را برای امثال جنید بغدادی ، بایزید بسطامی و ابراهیم بلخی ممکن میدانند و ایشان خود معترفند که مقام ائمه ما بسیار بالاتر از ایشانند؛ هم از جهت اخبار صحیح بسیاری که از طرفین نقل شده است ، مانند: «انه لا یزال العبد یتقرب الی بالنوافل حتی احببته ، ریشه ها و مبانی مکتب اخلاقی ، عرفانی تشیع در اندیشه و آثار مجلسی اول فاذاکنت احببته کنت سمعه و بصره ویده و لسانه »."