چکیده:
کواترنر جدیدترین و کوتاهترین دورة زمینشناسی است. با وجود کوتاهی این دوره، تحولات زیادی در این مرحله از عمر زمین رخ داده که شرایط جغرافیای کنونی نتیجه و پیامد آن است. دو پدیده مهم، یعنی تحولات شدید و متناوب اقلیمی که به پیدایش دورههای یخبندان منجر شده و ظهور انسان ویژگی اصلی کواترنر میباشد. دربارة تاریخ شروع این دوره اختلاف نظر بسیار زیادی وجود دارد که بعضیها آغاز آن را حدود ۶۰۰ یا ۷۵۰ هزار سال پیش از زمان حال در نظر میگیرند.از نظر زمینشناسی پیدایش اولین دورة یخبندان شروع دورة کواترنر است. تاریخ این پدیده که قبلا حدود یک میلیون سال پیش از این تخمین زده میشد، امروز ۵/۲ میلیون سال و بیشتر ذکر میشود (عیوضی، ۶۸:۱۳۷۸).سرزمین ایران در حال حاضر از نظر اقلیم، و به تبع آن از لحاظ فرایندهای شکلزائی، از تنوع خاصی برخوردار است. این تنوع در کواترنر نیز وجود داشته است. اما منطقة عمل فرایندهای شکلزائی و شدت عمل آنها تغییر میکرده است. در ایران نیز مانند تمام کشورهای مجاور و سایر نقاط خشک و نیمه خشک دنیا، آثار تحولات اقلیمی کواترنر شناخته شده است. ولی دربارة ماهیت اقلیمی که در آن دوره بر ایران حاکم بوده، همچنین دامنه تغییرات و بعضی مسائل دیگر ابهاماتی وجود دارد که منجر به ابراز نظرهای متفاوت و در بعضی موارد کاملا متضاد گردیده است
خلاصه ماشینی:
"خوزستان در دورة کوارترنر در دورة کواترنر، پدیدة بالاآمدگی سرزمین ایران و تشکیل فلات مرتفعی با ارتفاع متوسط هزار متر استمرار داشت و امروزه نیز با ارتفاع یافتن سواحل دریای عمان و مناطق البرز و زاگرس، جریان شکلگیری خود را که از دوران سوم (یکصد میلیون سال قبل) آغاز کرده بوده همچنان ادامه میدهد.
تغییرات سطح اساس خلیجفارس در جلگه خوزستان از دوره کواترنر رودخانههایی که از ارتفاعات به سمت دشت سرازیر میشوند در مناطق پست حالت پیچان رودی (مئاندری) پیدا کرده و سالیانه میلیونها تن گل و لای خود را در دشتهای سیلابی برجای میگذارند و بخشی نیز به خلیجفارس منتقل میشود.
سرانجام حدود ۶۰۰۰ سال پیش خلیجفارس در بینالنهرین تا خط ساحلی، که تراز آن حدودا ۲ متر بالاتر از خط ساحل فعلی جلگه خوزستان بوده، ادامه داشته است.
طبق شکل بالا در حدود ۴۰۰۰ سال پیش ساحل خلیجفارس نزدیک اهواز قرار داشته و رودخانه کارون در این محل به خلیجفارس وارد میشده است.
دو نظر اساسی دربارة تغییرات خط ساحلی خلیجفارس وجود دارد: یکی نظریه دومرگان است که در آغاز سده کنونی اعلام نمود که در دورة زمینشناسی اخیر خط ساحلی خلیجفارس دورتر از موقعیت کنونی در شمال غرب قرار گرفته بوده (تقریبا جایی که هماکنون بغداد واقع است) و چهار رودخانة دجله، فرات، کرخه و کارون با دهانههای جدا و مجزا وارد خلیجفارس میشدند، اما فرایند رسوبگذاری رودخانهای خط ساحلی خلیجفارس را به جنوب شرقی منتقل نمود.
به طور کلی در جلگة خوزستان بیشتر رسوبات متعلق به دوران چهارم بوده و بیرونزدگیهای محدودی از سازندهای میشان، آغاجاری و بختیاری وجود داشته و سازند آسماری در این جلگه بیرونزدگی نداشته است."