چکیده:
عصر اخیر، عصر پیدایش و گسترش شهرها است؛ شهرنشینی و تمایل به سکونت در شهرها در اکثر کشورهای جهان بالأخص کشورهای کمتر توسعهیافته بیشتر شده است. این افزایش جمعیت بیشتر در شهرهای بزرگ متراکم شدهاند، از ویژگیهای عمدۀ شهرنشینی در کشورهای کمتر توسعه یافته علاوه بر تقدم شهرنشینی بر شهرگرایی و مشکلات اجتماعی- فرهنگی درون شهری، توزیع فضایی نامناسب شهرها در نظام شبکه شهری میباشد. بطوریکه بروز پدیدهی ماکروسفالی در نظام شهری بیشتر کشورهای کمتر توسعه یافته نمایان است و اندازه شهر بزرگ در این کشورها 5 تا 10 برابر اندازۀ جمعیت شهر دوم است. تجمع و تمرکز فعالیتهای اداری - سیاسی و متعاقب آن فعالیتهای بازرگانی- اجتماعی و ... در شهر اول به عنوان عامل بازدارندۀ توسعه، در سایر مناطق، عمل میکند. هدف از این مقاله، بررسی و تحلیل شبکه شهری در کلان منطقهی خوزستان (مشتمل بر استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد) میباشد. نوع تحقیق به لحاظ هدف، شناختی و روش تحقیق ترکیبی از روشهای کمی- تحلیلی است و در آن با بکارگیری مدلهای قانون رتبه – اندازۀ زیپف، مرتبه- اندازه تعدیل شده، ضریب آنتروپی، شاخص تمرکز شهری، منحنی لورنز و ضریب جینی به تحلیل شبکۀ شهری مناطق مورد مطالعه، پرداخته شده است و نقش اقتصادی کلان منطقه طی دهههای اخیر مورد بررسی واقع شده است. نتایج نشان میدهد: که نظام شهری کلان منطقهی خوزستان از قانون رتبه - اندازه پیروی نمیکند. تعادل فضایی نسبتا مناسبی بین تعداد جمعیت و تعداد شهرها در سطح کلان منطقه، برقرار است. توزیع جمعیت شهرها و گروههای شهری نیمه متعادل، است. و در نهایت در سطح کلان منطقه، نخست شهری (اهواز)، آن چنان شدت دارد که منجر به تشکیل پدیده ماکروسفالی در سطح کلان منطقه شده است. اما جهت جلوگیری از شکلگیری نخست شهری، در سطح کلان منطقه باید ضمن تمرکززدایی و جلوگیری از مهاجرتهای درون استانی، شهرهای کوچک و میانی را تقویت کرد.
خلاصه ماشینی:
"/ / 35 45 جمعیت واقعی مدل رتبه اندازه جمعیت واقعی مدل رتبه اندازه / / 55 1365 جمعیت واقعی جمعیت واقعی مدل رتبه اندازه مدل رتبه اندازه / / 75 85 جمعیت واقعی جمعیت واقعی مدل رتبه اندازه مدل رتبه اندازه شکل ٢- مجموع نسبت های مرتبه ای در تمام شهرهای مورد مطالعه در مقاطع زمانی مختلف نتایج حاصل از تحلیل مدل های بررسی نظام شبکه شهری کلان منطقه خوزستان بیانگر آنست که شهر اهواز بعلت زمینه - های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی وکارکردهایهای چندگانه ، همچنین وقوع جنگ تحمیلی سبب جذب مهاجرین به این شهر شده و سلسله مراتب شهری کلان منطقه را تا حدودی از توزیع پارتو (مرتبه - اندازه ) دور کرده است .
نتایج حاصل از تحلیل مدل های بررسی نظام شبکه شهری کلان منطقه خوزستان بیانگر آنست که شهر اهواز بعلت زمینه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، کارکردهایهای چندگانه و همچنین وقوع جنگ تحمیلی سبب جذب مهاجرین به این شهر شده و سلسله مراتب شهری کلان منطقه را تاحدودی از توزیع پارتو (مرتبه - اندازه ) دور کرده است .
به عبارت دیگر سطوح سلسله مراتب شهری کلان منطقه از تئوری رتبه ، اندازه تبعیت نمیکند، نتایج ضریب آنتروپی نیز بیانگر آن است که بین تعداد جمعیت و تعداد شهرها در سطح کلان منطقه تعادل فضایی مناسبی برقرار است ، بررسی الگوی نخست شهری در این کلان منطقه نشان دهنده وجود نخست شهری است و شهر اهواز خارج از ترتیب سلسله مراتب شهری کلان منطقه ، تاکنون به عنوان یک شهر برتر، برتری خود را بصورت ماکروسفالی در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی حفظ کرده است ."