چکیده:
نهج البلاغه و متون روایی شـیعه از مهم ترین منابع و آبشـخورهای متون عرفانی و صوفیانه به شمار میآید. در موضوع هستیشناسی و مولفه های آفرینش بدیع از «لا من شیء» در دیدگاه امامان شیعه (ع )، آفرینش ابداعی عالم هسـتی از ناچیز توسـط خداوند، ایجاد نظام مند آسـمان و زمین ، هدفمندی اجزای آفریدگان و انقیاد همه هستی از اوامر الهی، از جمله مباحثی است که هم در متون روایی شیعه و هم متون منظوم و منثور صوفیانه به چشـــم میخورد. هـدف این تحقیق به روش توصـــیفی و تحلیل محتوا، مطالعه و بازجســـت دیدگاه و نظام هستیشناسی مکتب شیعه مبتنی بر روایات مندرج در نهج البلاغه و پاره ای از مصادر شیعی و مقایسه و ارزیابی هستیشناسی متون صوفیانه با منابع مذکور است . مطابقت و ریشـه یابی چگونگی ارتباط آینه وار و رابطه ی سـایه وار هستی با هستیبخش از دیدگاه علوی با متون ادبی- عرفانی از نتایج این نوشـتار است . بررسی و بازشناسی تعابیر مشابه در نهج البلاغه و متون روایی، این نتیجه نیز به دسـت میدهد که عارفان مسـلمان و اندیشه های آنان ، از آبشخور نهج البلاغه و متون روایی متاثر شده است .
خلاصه ماشینی:
"٢١١) چگونگی ایجاد هستی در نهج البلاغه بر اساس انشاء خداوند بدون کاربرد اندیشه و عزم یا استفاده از تجربه ی پیشین یا حتی پدید آوردن حرکتی در خود با آفرینش یک باره ی همه ی آفریدگان است .
اگر چه نوع تعابیر آن ها در ادوار مختلف تاریخی با هم تفاوت دارد، به نظر میرسـد تعبیر رایج در آثار ادبی مانند شـاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و حدیقه ی سنائی غزنوی و دیگر متون تا قرن شـــشـــم هجری و حتی قرن نیمه ی اول قرن هفتم در بیان چگونگی خلقت همچنان ایجاد همه چیز از «ناچیز» است .
نتیجه گیری باوجود آن که خاستگاه اولیه ی مبانی اندیشه ی شیعی و نگرش معنوی و عارفانه ی امامان شیعه (ع ) و عارفان مسلمان در موضوع هستیشناسی برگرفته از کلام وحی الهی است ، اما به نظر میرسد روایات شیعی و نهج البلاغه در موضوع چگونگی آفرینش هستی، نوع رابطه ی هستی با هستیبخش و دیگر عناصر مشابه بر ذهن و زبان برخی از ادیبان پارسیسرا اثر گذاشته باشد.
اینک به اختصار به بیان نتایج و بازجست زمینه های مشابه میپردازیم : ١) مشابهت چگونگی آفرینش هستی از «لا من شیء» در روایات با خلق از عدم عارفان مسلمان ؛ ٢) مشابهت در بیان طرح آفرینش انشائی روایی شیعی یا خلق ابداعی در تعابیر عرفاء و حکماء؛ ٣) هدفمندی کل مجموعه ی عالم در نظام هستیشناسی شیعی در مقایسه با متون ادبی- عرفانی؛ ٤) اطاعت و انقیاد کل آفریدگان عالم هستی و انعکاس همین مفهوم در متون صوفیانه ؛ ٥) مشابهت های قابل تأمل در بیان ارتباط آینگی و سایه وار عالم هستی به نسبت خداوند در روایات و کلام منظوم و منثور صوفیان مسلمان ."