چکیده:
در نیمه نخست قرن چهارم هجری، مانویان خط دینی خویش را بـرای نوشـتن آثـارخود بـه زبـان فارسی به کار بردند. این متن ها بخشی از دست نوشته هایی است کـه در تورفـان یافـت شـده و هـم اکنون در فرهنگستان علوم برلین - براندنبورگ نگهداری می شود. به عبـارت دیگـر ایـن مـتن هـا را باید از جمله کهن ترین آثار زبان فارسی به شمار آورد که به زبانی نوشته شدهاند که آن را مـی تـوان فارسی نو آغازین خواند. هدف این مقاله معرفی و بررسـی زبـانی دسـت نوشـته هـای فارسـی نـو آغازین است که شامل ١٥ متن دو برگی می شود. روال ارائه مطالب درایـن تحقیـق بـدین صـورت است که ابتدا نمونه هایی از متن های ذکر شده به صـورت حـرفنوشـت ، آوانوشـت و ترجمـه بـه همراه شماره ثبت قطعه مربوطه در اکادمی علوم برلین آمده است . سـپس مهـم تـرین ویژگـی هـای نگارشی ، آوایی ، و واژگانی این نمونه ها ذکر و با دورههای پیش و پـس از آن مقایسـه شـده اسـت . نتایج این بررسی نشان داد زبان متن های مورد نظر در برخی موارد به فارسی نو و در برخـی مـوارد به فارسی میانه نزدیکتر است .
خلاصه ماشینی:
"A. M١٠٦ واژه عربی « فعل » بـا این نویسه آمده است که به صورت (fi‘l)l ̈‘fy حرفنوشت و آوانوشت می شود و در سـطر ١٨ متن .
در فارسی دری گاهی این پسوند بـه همـان صـورت فارسـی میانـه است اما در بیشتر موارد، صامت h– از پایان واژه افتاده و تنها صورت ̄i- مانده است .
به طور کلی در این دورهی زبانی ، سنت حـذف h- وجـود داشـته ولی گاهی کاتبان به روال دستوری گذشته h- را در آخر واژه می آورند که خوانده نمـی شـده و همچنین گاهی به اشتباه کلمات عربی مختوم به ̄i- با Ch- آورده شده ماننـد مـتن M١٥٠ اسـم سیاره “مشتری “ به صورت (̄tarismu)tryCh mws حرفنوشت و آوانوشت می شود.
A. M١٠٦واژهی “همه “ به صورت (hamah)hmh حرف نوشت و آوانوشت می شود کـه - ag پایان واژه به h- تبدیل شده و این نشان می دهد که سنت تبدیل ag- بـه هـاء در ایـن دوره وجود داشته که گاهی رعایت می شده و گاهی به روال سنت دستور زبانی گذشته نادیده گرفتـه می شده است .
حرف اضافه pad به معنی “به “ که برای نشان دادن وسیله انجام کار است ، در فارسـی باستان به صورت -paiti و در فارسی میانه به صورت pad آمده و به صـورت be بـه فارسـی دری رسـیده اسـت (ابوالقاسـمی ، ١٣٨٧: ٢٨٥-٢٨٦).
بیشـتر واژگان متن های بررسی شده از این زبان است به گونه ای که بسیاری از آنها در دورهی بعـدی با تغییر یا بدون تغییر به فارسی دری رسیده یا کاربردش را از دسـت داده اسـت ."