چکیده:
با اثبات اصالت وجود روشن میشود که ماهیت اعتباری است و تحقق بالذات ندارد ولی سه احتمال در نحوة وجود آن مطرح است: 1. به عین وجود موجود بودن، همچون صفات حق 2. حد و نفاد وجود بودن، همچون خط برای سطح یا نقطه برای خط 3. سراب بودن.مرحوم علامه و بعضی از شاگردان ایشان تصریح به سراب بودن ماهیت کردهاند، در حالی که دلیلی تام بر این مدعا وجود ندارد. بلکه قراین و شواهد فراوانی بر عینیت ماهیت با وجود، داریم، همچون بحث مطابقت وجود ذهنی و وجود کلی طبیعی در خارج، ادراک چیستی غم و شادی به علم حضوری و بعضی از دلایل اصالت وجود که در آنها حقیقی بودن ماهیت مسلم گرفته شده است.
خلاصه ماشینی:
"مدعای مرحوم علامه و استاد جوادی آملی این است که با توجه به اصالت وجود و اینکه تحقق بالذات از آن وجود است، برای ماهیت از موجودیت حتی معنای دوم نیز باقی نمیماند بلکه به معنای اول اسناد مجازی باید ملتزم شد که همان مجاز نسبی است، بدین معنا که از ترکیب واقعیت و ذهن یک انگاره و حکایتی برای ذهن نسبت به خارج پیدا میشود که عین خارج نیست ولی بیارتباط محض با واقع نیز نمیباشد.
در واقع، هر جا وجود رابط وجودی زاید بر منشأ انتزاع خود نداشته باشد، مثل همة معقولات ثانیة فلسفی، نحوة وجود است ولی وجود رابطی که بر ممکنات اطلاق میشود رابطة اشراقی است و دلیل ایشان در مرحلة هشتم نهایةالحکمه اثبات نمیکند که وجود رابط و معلول وجودی زاید بر وجود علت ندارد بلکه وجود او عین تعلق و ربط به علت است و ذاتی که معلولیت عارض او شده باشد نیست بلکه ذاتی است که عین موجودیت است، نه اینکه عین علت است و ماهیت نداشتن این وج ود رابط اول کلام است.
(عراقی، 1405: 477) خامسا ، در کلام مرحوم علامه بین رابط مقولی و رابط اشراقی خلط شده است؛ رابط مقولی، مثل نسبت بین قضایا، وجودی مستقل و جدا از طرفین ندارد، در حالی که رابطة اشراقی وجودی غیر از طرف نسبت دارد الا اینکه عین معلولیت و وابستگی است و دلایل ملاصدرا بر نفی وجود زاید معلول بر علت ناتمام است."