چکیده:
معصومه قاراخانی* سید آیتالله میرزایی** تاریخ دریافت: 10/7/93 تاریخ پذیرش: 15/12/93چکیدهضعف فضای هنجاری، یکی از جنبههای بحثانگیز اخلاق علم از جمله علم اجتماعی در ایران است. دستیابی به فضای هنجاری مناسب برای توسعه علوم اجتماعی در ایران مستلزم شناخت و فهم این فضا در فرایند آموزش، پژوهش، نشر و کاربرد این علم است. این مقاله با تمرکز بر مسالهمندی فضای هنجاری آموزش در ایران در پی آن است با استفاده از رویکرد کیفی و تحلیل و تفسیر مصاحبههای نیمهساختمند بر پایه برداشت دانشجویان دکتری این رشته در دانشگاههای دولتی شهر تهران نیمرخ و روایتی از فضای هنجاری آموزش علوم اجتماعی در ایران ارائه دهد. یافتههای پژوهش نشان میدهد، هنجار گریزی و رواج رفتارهای مغایر با استانداردهای علمی و دانشگاهی در فضای آموزش علوم اجتماعی بهصورت فرایندی، رشد و گسترش یافته است. سپس در فقدان واکنش کنشگران وفادار به ارزشها و استانداردهای علم و اخلاق علم و سکوت و پذیرش آنان، روند «عادیسازی هنجارشکنی» با «امتناع تغییر» همسو شده است و درنتیجه عدم تبعیت از هنجارهای علمی به شکل «هنجارشکنی سیستماتیک» درآمده است. ساختار پشتیبان و تسهیلکننده این هنجارشکنی سیستمی، مرکب از «سیطره اقتدار اداری» همسو و همراستا با «استیلای سیاست بر فضای علم»، نهادهای علمی را عرصه «شکلگیری و بازتولید حلقههای قدرت و مکانهای فرصت» نموده است. بهگونهای که قدرت و مدیریت متبوع قدرت در نهادهای علمی، فضا را بر حوزه معرفت و کاوشگران و اندیشمندان علم تنگ نمودهاند. پیدایش چنین زمینه ساختاری بهنوبه خود به دوام و قوام فضای هنجارشکنی و درنتیجه استمرار روند افول نفوذ و اقتدار علم دامن زده است. چنانکه میتوان ادعا کرد هنجارشکنی در فضای علم در چارچوب ساختار کنونی نظام علم در ایران، خصلتی کارکردی یافته است.
خلاصه ماشینی:
"فضای هنجاری آموزش علوم اجتماعی در ایران (مطالعه موردی دانشگاه های دولتی تهران ) * معصومه قاراخانی ** سید آیت الله میرزایی تاریخ دریافت : ٩٣.
» (مولکی، ١٣٧٦: ١٤٧) فضای هنجاری در دانشگاه ها و دپارتمان های علمی نیز مبتنی بر تفسیر کنشگران حوزه علم در این زمینه است .
گسترش بیقاعده جذب و پذیرش دانشجو، روندهای متمرکز و ناشفاف جذب هیات علمی و رویه های صوری ارتقا، تأکید بر مقالات پرشمار به عنوان معیار تعیین سطح علمی، سلب اختیار و فقدان حق مشارکت و انتخاب جامعه دانشگاهی، که خود را به شدت در بیتوجهی به شایسته سالاری و حرفه ای بودن نشان داده است ، ازجمله ویژگیهای اساسی فضای آموزش در حوزه علوم اجتماعی است .
ساختار و فرایند عدم تبعیت از هنجارهای اخلاق علم در فضای آموزش علوم اجتماعی ایران نتیجه گیری شناخت فضای هنجاری انواع گوناگون نهادهای آموزش عالی، نیازمند مطالعه عمیق و فهم زمینه ساختاری است .
بااین حال ، میتوان گفت دامنه مسائل اخلاق علم در فضای هنجاری آموزش علوم اجتماعی گسترده است و علاوه بر کنشگران رشته علمی، میزان و نوع هنجارشکنی رخ داده در فضای علم به سازمان آموزش (دانشگاه ، دانشکده و گروه آموزشی) نیز مربوط است .
ضعف یا فقدان آگاهی جمعی از هنجارهای اخلاق آموزش ، عدم اجماع و توافق بر سر هنجارهای اخلاق علم ، دوگانگی نظر و عمل در پایبندی به اخلاق علم ، جابجایی و جایگزینی هنجارها با ضد هنجارهای اخلاق علم و هزینه بر بودن پایبندی به هنجارهای اخلاق علم توسط معدود کنشگران این حوزه از بارزترین ویژگیهای فضای هنجاری علوم اجتماعی ایران است ."