چکیده:
تحقق اقتصاد دانشمحور، یک نیاز اساسی برای کشورهای در حال توسعه به شمار میآید. در این الگوی اقتصادی، نقش دانش به عنوان اصلیترین عامل در بهبود بهرهوری، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین مساله اصلی این مقاله آن است که در شرایطی که مناسبات اقتصادی جهان بر اساس الگوی اقتصاد دانشمحور است، الگوی اقتصاد منبع محور و متکی به درآمدهای نفتی، بدون توجه به تولید و بهرهوری، مشکل گشای اقتصاد ایران نمیباشد. با توجه به ضرورت اقتصادی کشور برای حرکت از اقتصاد متکی بر درآمدهای نفتی به سمت اقتصاد دانشمحور، این مقاله ارتباط بین نحوه هزینهکرد درآمدهای نفتی و بهرهوری و تحقق اقتصاد دانشمحور را بررسی مینماید. در عصر همۀ الگوهای تولید پیشین، دانش یکی از عوامل تولید و بهرهوری بود اما هرگز مهمترین عامل تولید نبود ولی در عصر اقتصاد دانش بنیان، دانش به مهمترین عامل تولید و بهبود بهرهوری تبدیل شده و به عبارت دیگر، نقش دانش در ارتقاء بهرهوری در عصر اقتصاد دانش محور از لحاظ شدت تأثیر و اهمیت کلیدی آن، بسیار افزایش یافته است. بنابراین شایسته است که دانش و عوامل مؤثر بر تأثیر درآمدهای رانتی بر ساختار انگیزشی خلق دانش و نوع و راستای دانش تولید شده در جامعه، بررسی شود. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به تعریف وبررسی ویژگیهای اقتصاد دانشمحور پرداخته و موانعی را که ساختار هزینه کردن درآمدهای نفتی در مسیر تحقق اقتصاد دانشمحور ایجاد میکند، مورد بررسی قرار میدهد. یافتۀ این مقاله عبارت است از: نحوه هزینه کردن درآمدهای رانتی، از طریق ساختار نظام پاداشدهی و راستای دانش، اقتصاد ایران را به سمت تولید دانش غیر مولد و به تبع آن نرخ پایین بهرهوری به پیش میراند و با ممانعت از خلق دانشهای مولد، مانع از تحقق اقتصاد دانشمحور در ایران میشود.
Realization of the knowledge-based economy model is a basic requirement for developing countries. In this model، knowledge plays important role in improving productivity. This paper claims that in a world where the economic ties are formed in terms of the knowledge-based economy، a resource-dependent economic model، regardless of productivity، is not a proper solution for the Iranian economy. Due to the necessity of moving from oil-based to knowledge-based economy in Iran، this paper studies the impact of oil revenues on productivity and realization of knowledge-based economy.
This research employs a descriptive – analytical method to define and identify characteristics of knowledge-based economy and examines the obstacles resulting from spending oil revenues in creating knowledge-based economy.
This paper finds that spending rents from oil revenues، through its reward structure and knowledge direction lead the Iran economy to the unproductive knowledge and consequently low rates of productivity and prevent the creation of productive knowledge، then prevent the realization of the knowledge-based economy in Iran.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به جدول ١ درحالی که ارزش نفت خام مصرف شده در کشور (اعم از ارز حاصل از صادرات نفت خام و مصرف داخلی که هر دو در اقتصاد مصرف شدهاند)، طی سالهای مورد بررسی با رشد ٨٠٠ درصدی مواجه بوده است اما شاخص های بهره وری (با فرض اینکه تنها خروجی اقتصاد، تولید ناخالص داخلی باشد)، دارای رشد ناچیز است .
بنابراین سؤالی به این صورت مطرح میشود که چرا علی رغم بهبودهایی که در فناوریهای اطلاعات و ارتباطات طی سالهای مورد بررسی اتفاق افتاده، بهرهوری درآمدهای نفتی افزایش نیافته است ؟ به عبارت دیگر، چه رابطه ای بین درآمدهای نفتی و نحوه ورود آن به اقتصاد، با میزان بهرهوری وجود دارد؟ به منظور پاسخگویی به پرسش پژوهش ، در ابتدا ویژگیهای اقتصاد دانش محور و اقتصاد رانتی بیان میشود.
از آنچه گفته شد، میتوان نتیجه گرفت اگر حقوق مالکیت شفاف و به صورت دقیق اجرا شود، انگیزه برای فراگیری دانش در مسیر تولید وجود دارد اما در جایی که حقوق مالکیت خوب تعریف نشده باشد و تغییر آن به راحتی امکانپذیر باشد (در اقتصاد رانتی)، انگیزهها در مسیر دانش غیر مولد ساماندهی میشود.
اما در بودجه های سنواتی- به عنوان یک نهاد قانونی برای خرج کردن درآمدهای نفتی - به این موضوع کم توجهی شده است (شهبازی غیاثی، ١٣٩٢: ٥)؛ به طوری که در گزارش شاخص حقوق مالکیت سال ٢٠١٢ در بین ١٣٠ کشور مورد بررسی، رتبه ایران ١٠٧ است و میانگین شاخص در ایران حتی از میانگین قاره آفریقا هم کمتر است (جدول ٤)."