چکیده:
مسئله ضمانت صدق در ادراکات از دیرباز مورد توجه فیلسوفان بوده است. برای پی بردن به ارزش معرفتی علم باید ملاک صدق آن مشخص شود. علم حصولی وابستگی به خارج از نفس دارد بدینرو، شرایط خارجی در نحوه حصول آن دخالت میکنند. بدین ترتیب، از ارزش معرفتشناختی علم حصولی کاسته میشود. اما علم حضوری تنها به نفس عالم وابستگی دارد و حیطه معرفتی آن واقعیت و وجود است و ارتباط و همبستگی وجودی علم و عالم و معلوم مشکل ضمانت صدق آن را برطرف میکند.
بعضی از فلاسفه و محققان این مطلب را درباره علم حضوری نپذیرفتهاند و اشکالات متعددی بر آن تقریر کردهاند. هدف این اشکالات، از بین بردن ارزش معرفتشناختی علم حضوری است. بعضی از این اشکالات مربوط به زبان تبیین علم حضوری است. اگر چه امکان خطا پذیرفتنی است اما سرایت دادن خطای زبان تبیین به کارکرد معرفتشناختی علم حضوری مغالطه است. بعضی از این اشکالات درصدد هستند تا با نقض دایره معرفتی علم حضوری از کارکرد معرفت شناختی آن بکاهند. منشا این نوع اشکالات بیتوجهی به سه ویژگی علم حضوری است: عدم واسطهگری صورت مفهومی، ارتباط وجودی با نفس، اینکه هر علم حضوری همراه تفسیر حصولی است که امکان خطا دارد.
خلاصه ماشینی:
"اما در علم حصولی، صورت علمی معلوم متعلق نفس قرار میگیرد، که در صورت عدم تطابق با واقعیت خارجی یا نفسالامری آن امکان خطا وجود دارد و سبب میشود که از لحاظ معرفتشناختی، درجۀ پایینتری داشته باشد.
بررسی: این سخن که «در مکاشفات عرفانی خطا راه دارد» حرف درست و مورد قبول عرفا و فلاسفه است؛ بعضی از این مکاشفات از لحاظ معرفتی دارای خطا هستند؛ منشأ این سبب به خاطر جایگاه معرفتشناختی علم حضوری نیست بلکه یا ناشی از باطل بودن متعلق مکاشفه یا ناشی از عدم تبیین زبانی درست از مکاشفه است.
در مواجهه مفهومی با اشیاء، احتمال صدق و کذب وجود دارد و عدم ضمانت صدق علت خطاپذیر بودن آن است، اما علم حضوری چون از دایرۀ مفاهیم بیرون است و به طورمستقیم با واقعیت وجودی ـ چه خارجی و چه ذهنی ـ در ارتباط است، احتمال خطا در آن وجود ندارد.
کارکرد معرفتشناختی علم حضوری دارای سه ویژگی عمده است: ـ عدم واسطه در معلوم حضوری ما را با یک واقعیت بسیط و قایم به نفس مواجه میکند، که نتیجۀ آن عدم خطای معرفتی است؛ ـ در علم حضوری فقط با حضور موضوع عینی مواجهایم؛ ـ علم حضوری مقولهمند نیست و از دایرۀ مفاهیم خارج است و در تضمین صدق آن نیاز به قواعد منطقی نیست."