چکیده:
یکی از محوری ترین مباحثی که علامه جعفری در عمده آثار خود، تلویحا و تصریحا، به آن اشاره نموده، وجدان اخلاقی است. از منظر وی، مدلول مفهوم وجدان اخلاقی، شامل ندای درونی، قطب نمای وجود انسانی، رهنمون سازی به سوی ایدئال ها می باشد. ایشان در دفاع از وجود وجدان اخلاقی، به شمول این قوه بین تمامی انسان ها صحه گذاشته است و فعالیت این قوه را مکمل فعالیت روش عقلانی می شمارد. در نظر علامه، کارکردهای وجدان اخلاقی می تواند شامل بروز عواملی چون، رشد شخصیت بشری، راهنمای مطمئن انسانی و مواردی از قبیل سرزنش و شکنجه شدن انسان باشد. تحقیقات ایشان در باب وجدان اخلاقی، کوششی بی بدیل است؛ اما با این همه، نظریه ایشان با انتقادهایی نیز مواجه است که از آن جمله می توان به تاثیر قوانین اخلاقی اجتماعی بر وجدان اخلاقی، مستقل دانستن قوه وجدان اخلاقی از سایر قوا، و وجود ایدئال های مختلف در بین افراد و جوامع یاد کرد. علاوه بر این، علامه جعفری عمده اهتمام خویش را بر مفهوم وجدان اخلاقی معطوف کرده و از مصادیق وجدان اخلاقی کمتر سخن گفته است.
One of the most pivotal topics discussed implicitly and explicitly by Allame Ja’fari in the majority of his works is ethical conscience. From his viewpoint, the reference of the concept of ethical conscience include the inner voice, compass of human existence, and guidance toward the ideals. In defense of the existence of ethical conscience, he believes that this power is existed among all people and to his viewpoint, the operation of this power is the complement of the rational method. According to Allameh, the functions of ethical conscience can include some factors such as human personality growth, humanistic safe guidance, and cases such as blaming and torturing human. His research in ethical conscience is a unique attempt; nevertheless, his viewpoint is addressed by some criticisms among which we can refer to the effect of social-ethical regulations on ethical conscience, considering independency of the power of ethical conscience from other powers, and existence of different ideals among the people and societies. In addition, Allameh’s major attempts were more on the concept of ethical conscience and less on examples of ethical conscience.
خلاصه ماشینی:
بحث در مورد وجدان اخلاقی، از زوایای گوناگونی قابل طرح است؛ اما از میان پرسشهایی که دربارۀ شأن اخلاقی وجدان قابل طرح است، میتوان اینها را برشمرد که: آیا وجدان، قوهای مستقل از سایر قوای انسانی عمل میکند؟ آیا وجدان، بخشی از طبیعت فطری ماست یا تکون آن به صورت اکتسابی رخ میدهد؟ آیا وجدان، راهنمای شایستهای برای عمل و ارزیابی اخلاقی خویش است؟ علامه جعفری، در کتاب وجدان، بحث مفصلی در باب وجدان اخلاقی نموده است، همچنین در کتاب اخلاق و مذهب، ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه و کتب دیگر، ایشان در لابهلای مباحث و بهطور اجمالی به این مبحث پرداختهاند.
به عبارتی «وجدان، قانون احرازشده و موضوع تشخیص دادهشده را پس از بررسی مورد قضاوت قرار خواهد داد (همان: 209) و صلاحیت یا عدم صلاحیت آن را میسنجد؛ به نظر میرسد موضعی که علامه در باب وجدان اتخاذ میکند، یک پدیدۀ ایستایی است که مواضع پویا و متغیر قوانین اخلاقی ـ اجتماعی را میتواند با تغییرناپذیری خود تشخیص دهد.
3. در خلال نوشتار به این نکته پرداختیم که مرحوم علامه، پدیدۀ وجدان را قوهای درونی در هر فرد تلقی میکند که منافاتی با کارکردهای صوری و منطقی عقلانی ندارد؛ بلکه عقل بهعنوان مکمل خاصههای وجدانی، صورتبندی منطقی ارائه میدهد؛ برای نمونه، هنگامی که وجدان اخلاقی، لزوم عدالت را درمییابد و آن را امری شایسته تلقی میکند، میگوید: عدالت امری شایسته است.