چکیده:
اگر بپذیریم که انقلاب اسلامی ایران انقلابی فرهنگی بوده است و اگر فرهنگ را
مجموعهای از باورها و اعتقادات و مفروضات اساسی مشترک، ارزشها و بایدها و نبایدها و
سمبلها و نشانهها و شعائر و مناسک و... تعریف کنیم، یکی از بهترین و مناسبترین
رویکردهایی که میتواند رهبری منحصر به فرد حضرت امام (رحمةاللهعلیه) را چه در مرحله
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و چه در طول دوران دفاع مقدس تحلیل کند، رویکرد فرهنگی
است. درواقع امام خمینی(رحمةاللهعلیه) به گمان بیشتر علما و دانشمندان جهان احیاگر قرن
بوده است. این احیاگری با تحلیل رویکرد فرهنگی در ابعاد و جنبههای مختلف فرهنگی قابل
تعبیر و تفسیر است:
1ـ احیاگری در باورها و اعتقادات و مفروضات اساسی و مشترک جامعه
2ـ احیاگری در ارزشها
3ـ احیاگری در سمبلها، نشانهها، مناسک و شعائر و ایجاد سمبلها و نشانهها و نهادهای
فرهنگی جدید
محقق در این مقاله با بهرهگیری از بیانات حضرت امام(رحمةاللهعلیه) و براساس این
چارچوب تحلیلی کوشیده است که به تعبیر و تفسیر جنبههای مختلف فرهنگی بپردازد. برای
ورود به بحث ابتدا تعاریفی از فرهنگ، رهبری و سطوح و لایههای فرهنگ ارائه، و آنگاه با
نگاهی جامعهشناختی، مطالب پی گرفته شده و برای تبیین دقیقتر مطلب به فراخور از بیانات
حضرت امام(رحمةاللهعلیه) شاهد آورده است.
خلاصه ماشینی:
"این مطلب بدین معناست که اگر فرهنگ را طبق تعاریف داده شده، مجموعهای از باورها، ارزشها، مفروضات اساسی، اعتقادات، نرمها و هنجارهای رفتاری و عملکردی در نظر بگیریم، انقلاب اسلامی به تغییر در باورها منجر شد و اعتقادات اساسی اسلام را که در طی سالیان دراز (1400 سال) در زندگی افراد (مردم) ریشه دوانده، و گرد و غبار سنتهای حکومت شاهنشاهی بر آن نشسته بود و آن را بیرنگ و بیخاصیت کرده بود، احیا کرد.
درحقیقت امام خمینی(ره) در تلاش برای احیای این باور در اذهان قاطبه مردم (ایران و جهان) بود که اسلام به عنوان راه سوم میتواند حکومت را به دست گیرد و به اقامه عدل و مبارزه با ظلم و فساد بپردازد و آن چیزی را که بشریت قرن حاضر از آن در رنج است نسخه درمانی باشد.
(41) درواقع از نظر حضرتامام (ره) باید این باور در اذهان توده مردم ایجاد میشد که همه آنها در برابر قانون و مقررات برابر هستند و راه رشد و ترقی و ارتقا برای همه آحاد ملت بطور یکسان فراهم است و هیچکس در موقعیتهای اجتماعی نسبت به دیگری برتری ندارد الا به تقوی ـ ان اکرمکم عندالله اتقیکم ـ حضرت ایشان در القای باور به عدالت اجتماعی میفرمایند: ـ ملت ایران خواستار عدالتند و آزادی و استقلال و معتقدند جز در سایه اسلام و با قوانین اسلام به آن نمیرسند.
امام خمینی(ره) برخی از این نرمها و هنجارها را تأیید و احیا کرد و نرمها و هنجارهای ناشایست را مذموم دانست؛ مثلا سینهزنی و زنجیرزنی و گریهکردن برای شهید در عاشورا و تاسوعا و در عزاداریهای حسینی، هنجار اجتماعی است که ایشان آنها را تأیید، و برعکس قمهزنی را که در آن زمان رسم (نرم) بود تکذیب کردند."