چکیده:
فهم و درک اجزا، ساختار و فرایندهای طبیعی جاری در آبخیز در پیشبینی نتایج مخرب و یا مفید فعالیتهای انجام شده توسط مردم در آبخیز اهمیت فراوانی دارد. برای کمیکردن وضعیت سیمایسرزمین و تعیین اثرات اکولوژیک دخالت انسان در محیط میتوان از شاخصهای سیمایسرزمین استفاده نمود. این مقاله به عنوان بخشی از یک تحقیق گستردهتر میباشد که به منظور نیل به اهداف مدیریت یکپارچه آبخیز چهلچای مینودشت صورت گرفته است. هدف این مطالعه تعیین اثرات زیستفیزیکی، اقتصادی و اجتماعی سناریوهای مدیریت در آبخیز مذکور است. در این مقاله با استفاده از شاخصهای ساختار سیمای سرزمین به پیشبینی اثرات اکولوژیک اجرای 32 سناریوهای مدیریتی پرداخته میشود تا در کنار سایر اثرات اجرای سناریوهای مدیریتی امکان موازنه نتایج مختلف و انتخاب سناریوهای برتر با رویکرد مدیریت جامع آبخیز فراهم گردد. رودخانه چهلچای یکی از شاخههای رودخانه گرگانرود است که در جنوب شرقی شهرستان مینودشت در استان گلستان قرار گرفته است. پنج فعالیت مدیریتی شامل تراسبندی، احداث باغ، اگروفارستری، جنگلکاری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه در نظر گرفته شد. قواعد مربوط به اجرای هر یک از فعالیتهای مدیریتی بر اساس مشاهدات میدانی و با توجه به توصیههای منابع علمی و نظر کارشناسی تعیین شد. شاخصهای اکولوژیکی مورد استفاده در این مطالعه عبارتند از: میانگین وزنی اندازه لکهپوششگیاهی، نمایه وزنی مساحت پوششگیاهی، مساحت کل هسته، اتصال جنگل و نسبت جوامع گیاهی حاشیه رودخانه. اثرات اکولوژیک هر یک از فعالیتهای مدیریتی بر اساس مقادیر شاخصها پیشبینی گردید تا بهترین گزینه مدیریتی با بالاترین امتیاز انتخاب شود. نتایج نشان میدهد که با در نظر گرفتن شاخص میانگین وزنی اندازه لکهپوششگیاهی سناریوی 26 (احداث باغ، اگروفارستری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه) و سناریوی 11 (احداث باغ و اگروفارستری) به عنوان سناریوی برتر انتخاب شدند. بر اساس شاخص وزنی مساحت پوششگیاهی و شاخص نسبت جوامع گیاهی حاشیه رودخانه، سناریوی 32 (شامل تلفیقی از اقدامات تراس بندی، احداث باغ، آگروفارستری، جنگلکاری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه) سناریوی برتر است. در حالی که سناریوی 1 به عنوان سناریوی برتر از نظر شاخص مساحت کل هسته و شاخص اتصال جنگل تعیین شد. رویکرد مورد استفاده در این مطالعه امکان پیشبینی نتایج اکولوژیک اقدامات مدیریتی را فراهم میسازد. در تکمیل این تحقیق پیشبینی سایر نتایج اقدامات مدیریتی از ابعاد فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی امکان نیل به اهداف ارزیابی و مدیریت یکپارچه آبخیز را فراهم مینماید
خلاصه ماشینی:
"به دلیل عدم دسترسی به تصاویر با قابلیت تفکیک مکانی بالاتر و با توجه به نیاز این تحقیق ، برای تعیین محدوده و مساحت فعالیت های موجود در آبخیز چهل چای ، مساحت مناطق اختصاص یافته به تراس بندی ٥، احداث باغ ١، مرتع و اگروفارستری از 1 - Indian Remote Sensing Satellite (IRS) 2 - Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) 3 - Pettorelli 4 - Bellone 5 -Terracing تصاویر ٥.
1 - Tree planting 2 - Riparian restoration جدول ٣- قواعد ایجاد سناریوهای مدیریتی پیشنهادی آبخیز چهل چای ردیف فعالیت بیولوژیک ویژگی های مناطق مستعد اجرا 1 تراس بندی مناطق زراعی ، شیب ٨-٣٠ درصد، خاک عمیق و ارتفاع بدون محدودیت 2 احداث باغ مناطق زراعی ، شیب ٣٠ تا ٥٠ درصد، خاک نیمه عمیق – عمیق و ارتفاع ١٩٠ تا ١٦٠٠ متر 3 آگروفارستری مناطق زراعی (غیر از مناطق حاشیه رودخانه و مستعد احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه )، شیب ٨ تا ٣٠ درصد، خاک نیمه عمیق و ارتفاع ١٩٠ تا ١٦٠٠ متر 4 جنگل کاری مناطق جنگلی کم تراکم ، شیب صفر تا ١٠٠ درصد، خاک عمیق - نیمه عمیق و ارتفاع ١٩٠ تا ١٦٠٠ متر و مناطق زراعی در ارتفاع ١٩٠ تا ١٦٠٠ متر، خاک عمیق - نیمه عمیق و شیب بیش تر از ٥٠ درصد 5 احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه مناطق حاشیه رودخانه فاقد لغزش ، فاقد پوشش گیاهی جنگلی ، شیب صفر تا ٣٠ درصد، خاک عمیق و نیمه عمیق ، ارتفاع با توجه به ارتفاع قرارگیری آبراهه با رتبه ٣ و ٤ و حریم با عرض ٢٥ متر از محور مرکزی آبراهه برای رتبه ٣ و ٤ و ١٢.
85 100 / شکل ٤ : نقشه پوشش اراضی فعالیت های مدیریت پوشش گیاهی آبخیز چهل چای در سناریوی ٣٢ (شامل تلفیقی از اقدامات تراس بندی ، احداث باغ ، آگروفارستری ، جنگل کاری و احیاء جوامع گیاهی حاشیه رودخانه انتخاب شاخص های اکولوژی سیمای سرزمین ارزیابی سیمای سرزمین در حفاظت تنوع زیستی و توسعه پایدار بسیار حائز اهمیت است (ناتوهارا١، ٢٠٠٦: ٩)."