چکیده:
در این تحقیـق حوضـه آبخیـز زیلبـرچـای آذربایجـان شـرقی-غربـی پـس از تهیـه نقشـه کـاربری اراضـی و نقشـه شیب با اسـتفاده از سـامانه اطلاعـات جغرافیـایی از نظـر تـوان اکولـوژیکی کـاربری دیـم بـرای تبـدیل بـه علوفـه کــاری مــورد ارزیــابی قــرار گرفــت . نقشــه شــیب از مــدل رقــومی ارتفــاع و نقشــه کــاربری دیــم از تصــاویر مـاهواره ای لندسـت ، عکـس هـای هـوایی و بـا کنتـرل میـدانی تهیـه شـد. سـپس نقشـه کـاربری بـا نقشـه شـیب مقایسـه و عرصـه هـای دیـم گسـترش یافتـه در شـیب بـالاتر از ١٢ درصـد بـرای تبـدیل بـه علوفـه کـاری نقشـه سـازی گردیـد. نتـایج نشـان داد: تفکیـک اراضـی زراعـی از مراتـع بـا توجـه بـه مقیـاس ، ابـزار کـار و سـطوح اراضی زراعی دیم بـا مشـکل مواجـه بـوده و لـذا اراضـی دیـم و مرتـع بـه صـورت کمـپلکس نقشـه سـازی شـد صحت نقشه تهیه شـده حـدود ٧٧ درصـد و ضـریب کاپـا ٠.٧٢ بـرآورد گردیـد سـطح کـل دیـم زارهـای دایـر و
رهـا شـده حوضـه ٩٣٦٤ هکتـار بـرآورد شـد. حـدود ٥٥٥٥ هکتـار از اراضـی دیـم فعلـی در شـیب بـالاتر از ١٢ درصــد گســترش دارد کــه از آن حــدود ٢٣٥٢ هکتــار در شــیب هــای بــین ٢٠ تــا ٣٠ درصــد و ٣٢٠٣ هکتــار در شیب های بین ١٢ تا ٢٠ درصد است . از نظـر تـوان اکولـوژیکی ایـن اراضـی بایـد بـه کـاربری غیـر از دیـم کـاری و به صورت طبیعی کـه همانـا علوفـه کـاری اسـت اختصـاص داشـته باشـد. چـرا کـه در صـورت تـداوم اسـتفاده فعلی و با توجه به شخم در جهت شیب عمـلا کمـک بـه تخریـب بـیش تـر ایـن اراضـی کـرده و باعـث از دسـت دادن آب و خاک در طول زمـان مـیگـردد. درصـورت تبـدیل بـه علوفـه کـاری، تولیـد ایـن اراضـی مـیتوانـد تـا
١١١١٠ تن علوفه در سـال برسـد. در ایـن صـورت در مقایسـه بـا گنـدم در همـین سـطح ، تولیـد ٢.٤ برابـر شـده و هم چنین کنترل فرسایش و حفاظت آب و خاک به نحو مطلوب تری انجام خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اولويت ملـي در تبديل ديم زارهاي کم بازده ، گسترش يافته در شيب هاي بالا و رها شده به عرصه هاي طبيعي و علوفـه کـاري در چنـد دهه گذشته ارائه برنامه تبديل اين اراضي در مطالعات آبخيزداري از بدو شروع در کشور عمدتا با نقشه سازي سـنتي و نظر کارشناس در سطح عرصه بوده است .
در مواردي هم که تلاش در ارتباط با تفکيک کاربري ديم از مراتع با استفاده از داده هاي سنجش از دور با قدرت تفکيک پايين نظيـر لندسـت ، اسپات و آي آر اس هند صورت گرفته ، نتايج قابل قبولي از کارايي اين تصاوير در تفکيک ديم زارها حاصـل نشـده و يا اين که تحقيقات بيش تـري را در زمينـه اسـتفاده از سـنجش از دور توصـيه کـرده انـد (فيلـه کـش ، ١٣٧٩: ٣٥-٥٨؛ حسيني،١٣٨١: ٢٨-٥٣؛ ميرآخورلو، ١٣٨٢: ٣٢٥-٣٣٣؛ گودرزي و فرح پـور، ١٣٨٦: ٤٣٢-٤٤٣)؛ بنـابراين ، در سـطح ملي و منطقه اي ضرورت دارد نقشه سازي لازم در مقياس مناسب از توزيع و پراکنش مکاني اين اراضي در قالب سه طبقه ياد شده (کم بازده ، متروکه و پرشيب ) به خصوص با استفاده از فن آوري هاي سنجش از دور، سيسـتم اطلاعـات جغرافيايي )GIS٢( و سيستم موقعيـت يـاب جهـاني )GPS٣( صـورت گيـرد.