چکیده:
گزینش معقول نظریات علمی، سؤالی بوده است که فلاسفه علم را همواره به خود
مشغول داشته است. در این بین استقراگرایان که تنها معیار گزینش معقول نظریات را محک
تجربه میدانستند و از این حیث بدانها لقب تجربهگرا نیز دادهاند، ملاک تأیید را معرفی
کردهاند. پس از آن پاپر که معتقد بود نه تنها استقرا و استقراگرایی دارای معضل منطقی است
بلکه دانشمندان هیچگاه برای گزینش نظریات متوسل به استقرا نمیشوند، خود به ارائه ملاک
ابطالپذیری برای مسأله مذکور پرداخت. بعد از پاپر، پاتنم هر دو نظریه را در باب این مسأله
ناکارآمد خواند و معتقد شده است که اساسا رابطه نظریه و شاهد ـ تجربه ـ نقشی در گزینش
نظریات ندارند و نظریات علمی هم تأییدپذیر (در ابتدای دوران علم عادی) و هم ابطالپذیر
است (در پایان دوران علم عادی).
خلاصه ماشینی:
"اما آیا واقعا ملاکی برای گزینش نظریات علمی میتوان ارائه کرد؟ آیا اساسا گزینش نظریات علمی میتواند موضوع قواعد عینی و عقلانی باشد؟ آیا دانشمندان و علما هنگام روبهرو شدن با نظریههای متفاوت در باب هر موضوع خاص تنها با احساس و ادراک شخصی خودشان دست به انتخاب یک نظریه از میان چند نظریه میزنند؟ آیا تنها توجیه اینکه چرا یک نظریه خاص را انتخاب کردهاند «احساس» درستی است؟ آیا گزینش نظریات، روانشناسانه است؟ بدون شک ادراک و «احساس» درستی هر نظریه، از فردی به فرد دیگر تغییر میکند و برای یک شخص واحد هم در طول زمان متغیر است و هیچگاه نمیتواند به عنوان ملاک عمومی برای گزینش نظریات علمی در نظر گرفته شود.
اگرچه ملاک اولیهای که پاپر برای حقیقت مانندی ارائه کرد دچار مشکلات زیادی بود و باعث بحثهای فراوان در میان فلاسفه علم شد، اما سؤال اساسی این است که با وجود این برداشتهای متفاوت از هدف گزینش نظریات علمی ـ حقیقت مانندی در نزد پاپر و تلقی عملگرایانه نزد پاتنم ـ آیا اساسا میتوان نظریههای پاپر و پاتنم را با یکدیگر مقایسه کرد؟ اینشتین فیزیکدان نامی معاصر هدف خود را از تلاش در حوزه فیزیک چنین بیان میکند: «میخواهم بدانم خداوند چه کرده است».
اگرچه همچنان ملاکهای دیگری بعد از این ملاکها برای روششناسی علوم ـ مانند بیزگرایی (35) ـ ارائه شده است شاید بتوان ویژگی تمام این ملاکها را بدین صورت بیان کرد: آنجا که ملاکها واقعیتر، و به کار دانشمندان نزدیکتر است، سادهلوحانهتر به نظر میرسد ـ همچون ملاک کوهن ـ و آنجا که ملاکها عقلانیتر و منطقی به نظر میرسد، چنین وانمود میشود که از واقعیت درون تحقیقات علمی دورتر میشود."