چکیده:
یکی از مسائل حوزه فقه و حقوق پزشکی، اخذ برائت از بیمار جهت رفع مسئولیت است. فقهای امامیه در خصوص ضمان پزشک حاذقی که با اذن بیمار به معالجهی وی اقدام مینماید و مرتکب تقصیر و خطایی نمیگردد، اختلاف نظر دارند. گروهی به عدم ضمان حکم کرده و معتقدند اگرچه برائت نهادی مشروع است، ولی اخذ آن بیفایده میباشد. اما دیدگاه مشهور، پزشک را در این حال ضامن میداند و برای رهایی وی از چنین مسئولیت سنگینی است که لزوم اخذ برائت از بیمار را مطرح مینماید. این نوشتار به نقد مبانی فقهی و حقوقی دیدگاه اخیر میپردازد. مفاد دیدگاه مشهور قابل تأمل و انتقاد به نظر میرسد؛ چرا که برائت را تنها راه معافیت پزشک حاذق، مأذون و غیر مقصر معرفی میکند و در صورت عدم تحصیل آن، پزشک را در هر حال ضامن میداند. مسئولیت بدون تقصیر پزشک بر مبنایی محکم استوار نبوده و با مصلحت اجتماعی سازگار نیست. همان ضرورت اجتماعی که به عنوان مهمترین دلیل توجیه لزوم اخذ برائت از بیمار مطرح شده است، ایجاب میکند که پزشک از همان ابتدا و بدون نیاز به تحصیل برائت، ضمانی بر عهده نداشته باشد. در نتیجه چنانچه پزشک ماهر و محتاط با رعایت موازین فنی، علمی و اخذ رضایت آگاهانهی بیمار به معالجه اقدام کند، حتی در صورت عدم اخذ برائت از بیمار، ضمانی بر عهده نخواهد داشت. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، نیز این دیدگاه را برگزیده و در صورت عدم تقصیر پزشک، حکم به عدم ضمان وی میکند، حتی اگر اقدام به تحصیل برائت نکرده باشد. بنابراین اخذ برائتی که در این قانون ذکر شده، در عمل تأثیری در مسئولیت مدنی پزشک ندارد.
خلاصه ماشینی:
(94-92 حقوقدانان نیز در بحث از تأثیر اخذ برائت ، تقصیر و خطـای پزشـک را بـه عنـوان مانعی در این راه مطرح کرده و معتقدند شرط برائت تا زمـانی مـؤثر و نافـذ اسـت کـه پزشک در انجام اعمال خود مرتکب تقصیر و خطایی نشده باشد (عباسـی، ١٣٨٩: ٢٨٩؛ شجاعپوریان ، ١٣٧٣: ٦٨؛ ایمانی، ١٣٧٩: ١٦٦؛ کاظمی، بهار١٣٨٩: ٢٨٤؛ پور اسـماعیلی، تابستان ١٣٨٩: ٦٣؛ پارسا پـور و همکـاران ، ١٣٨٥: ٣٠؛ حـق محمـدی فـرد و موسـوی بجنوردی، ١٣٨٦: ٥٦).
برخی نیز متذکر شده اند که آمادگی بیمار و اعتماد بـه پزشـک و اذن به معالجه یا اعطای برائت به او در صورتی کارساز است که پزشک بر اساس کتـب پزشکی مرجع اقدام کرده باشد و بتواند ثابت کند که بر وفق آن اصول رفتـار نمـوده یـا اگر در کتب مرجع معالجه ی خاصی توصیه نشده ، بر اساس علم و تجربـه روز پزشـکی عمل کرده است والا اگر ضرری (اعم از فوت ، تشدید بیماری، نقص عضو یـا عـوارض جانبی) وارد شده باشد، آمادگی و اذن و حتی اخذ برائت از بیمار هـیچ گونـه اثـری در رفع مسئولیت پزشک ندارد (داراب پور،١٣٨٤: ٣٠٥؛ خادم سر بخش ، ١٣٨٩: ٥٨)، زیـرا بیمار، پزشک را از خسارات ناشی از معالجه ، بری کرده است ، نه از زیان هـای ناشـی از تقصیر (صفایی، ١٣٩١: ١٥٢).