چکیده:
ترانههای عامیانۀ مرسوم در فارس از منظر نوع مخاطب گسترهای متمایز با دیگر اقلیمهای ادب محلی دارد. یکی از گونههای اصلی ترانههای محلی فارس، متناسب با نوع مخاطب، آن دسته از اشعار است که برای کودکان و نوجوانان سروده شده و در زیر عنوانهایی چون: لالایی، ترانههای ناز و نوازش و ترانههای بازی و سرگرمی میتوان آنها را طبقهبندی کرد. از آنجا که تاکنون پژوهشی با موضوع بررسی ویژگیهای قالبی و ساختاری در ترانههای کودکانۀ رایج در فارس و همچنین ارتباط ساختار و محتوای آنها انجام نشده، در این مقاله، به روش تحلیل محتوا، قالب و نوع کارکرد موسیقایی، روایی و عناصر تکرارشوندۀ شکلی- لفظی در ترانههای کوکانۀ فارس تحلیل و بررسی شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که در سهگونۀ اصلی یادشده، شگردها و الگوهایی تکرار شونده و گاه متمایز در سرایش ترانهها وجود دارد و هرچه از ترانههای مربوط به گروه سنی خردسال به کودک و نوجوان نزدیک میشویم از اهمیت موسیقی در ساختار ترانهها کاسته و بر اهمیت روایت در آنها افزوده شده است؛ همچنین فضای اشعار از تکصدایی به سمت فضایی گفتگومحور و بهندرت در برخی ترانهها چندصدایی نزدیک شده که این ویژگی، با نوع قالب اشعار و طول آنها و همچنین کاربرد ردیف، قافیه و التزامهای موجود در ترانهها رابطۀ مستقیم دارد
خلاصه ماشینی:
"از نظر شکلی، این ترانه ها طولی مناسب دارند و در آن ه-ا تلفی-ق مثن-وی و مس-مط را ب-یش از دیگ-ر قالب ها میتوان دید: به کس کس------ونش نمیدم به همه کس------ونش نمیدم به مرد پی-------رش نمیدم به راه دورش نم--------یدم به کس میدم که کس باشه خوشگل و خوش نفس باشه کیسة پولش اطلس باشه )همایونی، ١٣٣١: ١٦( به دلیل طول اشعار و اهمیت روایت ، به ندرت در این سروده ها از ردیف استفاده میشود؛ برای نمونه ردیف های »پسر، تومن ، میات « در برخی ترانه های ناز و نوازش که ساختاری قطعه -مثنوی گونه دارند، دیده میشود؛ هرچند شاعر خود را به رعایت قافیه و یا یکدستی آن پیش از ردیف نمیداند: پسر پسر لاری پسر دکون عطاری پسر قند و نبات داری پسر آهوی سر گشته پسر )همان ، ٦٣( دسی دسی باباش میات صدای کفش پاش میات ...
استفاده از قافیه های عامیانه و آوایی در این گونه فراوانی دارد و شیؤە قرار گرفتن قافیه ها به شکل مثن-وی، مس-مط و گ-اه قطع-ه اس-ت ؛ ب-رای نمون-ه در ش-عر زی-ر مص-وت ه-ای الحاقی»ت « و»د« و »غ « و»ق «به دلیل هم مخرج بودن در واژگان قافیه به کار برده شده اند: کوفته سماقت میکنه رنگ کلاغد میکنه )همایونی، ١٣٣١: ١١١( یا در نمونة زیر، »ر« و »ل « در جایگاه حرف »روی« قرار گرفته اند: روزی بود روزگاری بود پشت حموم گودالی بود )همان ، ١١( یا کلمات »حلقه « و »کعبه « بایکدیگر قافیه شده اند: رفتم به سوی کعبه دستی زدم به حلقه )همان ، ١٣( از دیگر شگردهای آوایی در ترانه های روایی)ناز و نوازش (، آوردن ردیف های فعلی بدون کاربرد قافی-ه است ."