چکیده:
برخی از انواع فضاهای دیوانی که با حضور عدهای از مردم برای انجام بعضی مراسم و تشریفات اجتماعی و دیوانی مورد استفاده قرار میگرفتند و میتوان آنها را فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی نامید، از مهمترین بناهای معماری ایرانی به شمار میآیند، زیرا به سبب اهمیت آداب و مراسم دیوانی، در طراحی از تعدادی الگوهای مهم معماری استفاده میشده است. شمار اندکی از اینگونه فضاها باقی مانده است و هنوز انواع و الگوهای طراحی آنها مورد بررسی و شناسایی قرار نگرفته است. هدف این پژوهش شناخت و دستهبندی انواع فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی و فعالیتهای جاری در آنها است. پرسش اصلی تحقیق این است که فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی را به چندگونه میتوان طبقهبندی کرد و هر یک دارای چه ویژگیهایی هستند؟ مبانی نظری تحقیق بر این مفهوم استوار است که فضاهای معماری بازتاب فعالیتهای انجامشده و آدابورسوم و باورهای یک جامعه است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است، دادههای نوشتاری به صورت اسنادی گردآوری شدهاند و از نمونههایی از اینگونه فضاها بازدید به عمل آمده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که انواع فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی را میتوان به سه گروه فضاهای بار خاص، فضاهای بار عام و فضاهای عرض لشکر طبقهبندی کرد.برخی از انواع فضاهای دیوانی که با حضور عده ای از مـردم بـرای انجـام بعضـی مراسـم و تشـریفات اجتماعی و دیوانی مورد استفاده قرار میگرفتند و میتوان آنها را فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی نامیـد، از مهم ترین بناهای معماری ایرانی به شمار میآیند، زیرا به سبب اهمیت آداب و مراسـم دیـوانی، در طراحی از تعدادی الگوهای مهم معماری استفاده میشده است . شمار اندکی از این گونه فضاها بـاقی مانده است و هنوز انواع و الگوهای طراحی آنها مورد بررسی و شناسایی قرار نگرفته است . هدف ایـن پژوهش شناخت و دسته بندی انواع فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی و فعالیت های جـاری در آنهـا اسـت . پرسش اصلی تحقیق این است که فضاهای دیوانی ـ تشریفاتی را به چندگونه مـیتـوان طبقـه بنـدی کرد و هر یک دارای چه ویژگیهایی هستند؟ مبانی نظری تحقیق بر ایـن مفهـوم اسـتوار اسـت کـه فضاهای معماری بازتاب فعالیت های انجام شـده و آداب ورسـوم و باورهـای یـک جامعـه اسـت . روش تحقیق توصیفی و تحلیلی اسـت ، داده هـای نوشـتاری بـه صـورت اسـنادی گـردآوری شـده انـد و از نمونه هایی از این گونه فضاها بازدید به عمل آمده است . نتایج تحقیق نشان میدهد که انواع فضـاهای دیوانی ـ تشریفاتی را میتوان به سه گروه فضاهای بار خاص ، فضاهای بار عام و فضاهای عرض لشکر طبقه بندی کرد.
خلاصه ماشینی:
"به سادگی نمیتوان دو حکومـت یـا دو پادشاه را در تاریخ ایران یافت که در زمینه نگرش و رویکردهـای دیـوانی ـ تشـریفاتی در گذشته یکسان اندیشیده یا عمل کرده باشند زیرا نظام های حکومتی در گذشته به شدت فرد محور بودند اما با وجود این در زمینه چگونگی برگزاری مراسم دیوانی ـ تشریفاتی سـاختارها و فضاهای نسبتا همانند در بسیاری از دوره های تاریخی در پایتخت هـای کشـور بـه ویـژه در دوره های استقرار حکومت های بزرگ ، متمرکز و قدرتمند وجود داشته است کـه بـر پایـه آن میتوان به طور کلی سه نوع فضای دیوانی ـ تشریفاتی به شرح زیر تشخیص داد: بار خـاص ، بار عام و عرض لشکر.
پس از توسعه ساختمان ها در روی صفه پارسه ، امکان برگزاری مراسم رژه و حرکت عده بسیاری از سپاهیان در روی آن وجود نداشته اسـت و بـا توجـه بـه ساختار فضاهای حکومتی ـ سکونت گاهی در ایران و هم چنـین چگـونگی طراحـی و سـاخت جبهه غربی کاخ آپادانا که نسبت به بدنه صفه به صورت بیرون زده (همانند بیرون زدگی کـاخ عالیقاپو نسبت به بدنه میدان نقش جهان ) ساخته شده است ، میتوان این موضوع را مطـرح کرد که از جبهه غربی آپادانا و ایوان آن برای استقرار مقامات کشـوری ـ لشـکری در هنگـام رژه نظامیان یا گروه های بزرگ مردم استفاده میشد و از فضـای بـاز واقـع در پـایین آن بـه عنوان فضایی میدانگاهی برای این منظور بهره برده میشد."