چکیده:
زمینه : پژوهش گامی است که پژوهشگر برای شفاف کردن مساله ای مبهم بر میدارد تا پاسخی دقیق و منطقی برای حل آن پیدا کند. اخلاق پژوهش، شاخه ای از اخلاق حرفه ای است و به اصول اخلاقی که پژوهش را از آغاز تا پایان کار هدایت میکنند، میپردازد. از آنجایی که هدف اخلاقی مهم آموزش بهبود زندگی افراد، جوامع و جامعه ، میباشد، ملاحظات اخلاقی باید در مرکز پژوهشهای آموزشی ، قرار گیرد، زیرا پژوهش نیازمند پایبندی پژوهشگر به اصول و ارزشهای والای انسانی و اخلاقی است ؛ چراکه فقدان باور و اعتقاد پژوهشگر به اصول اخلاقی و انسانی موجب استفاده وی از هرگونه ابزار اخلاقی و غیراخلاقی در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر خویش و همچنین استفاده های بایسته و نبایسته از نتایج و دستاوردهای تحقیقات علمیاش خواهد شد. هدف این مقاله مروری تبیین ملاحظات اخلاقی در پژوهشهای آموزشی است . روش کار: در این مقاله مروری برای پیشنهاد ملاحظات اخلاقی در زمینه پژوهشهای آموزشی ، متون مرتبط با ملاحظات اخلاقی در پژوهشهای آموزشی که در طی سال های ١٩٩٩ تا ٢٠١٣ منتشر شده اند و با استفاده از کلمات کلیدی ملاحظات اخلاقی، پژوهش آموزشی ، راهنمای اخلاقی در منابع کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی همچون Eric, Medline و موتورهای جستجو نظیر Google Scholar جستجو و مورد بررسی قرار گرفته اند. نتیجه گیری: پس از بررسی اخلاق در حوزه پژوهشهای آموزشی در سه بعد ارتباط با مشارکت کنندگان ، طراحی، اجرا و انتشار نتایج و فرد پژوهشگر، بر طبق یافته های ما لزوم وضع دستورالعمل های حرفه ای و در صورت لزوم وضع قوانین و مقررات بیش از پیش برای جلوگیری از انحرافات احتمالی در مسیر پژوهش ضروری به نظر میسد. پژوهشها باید زیر نظر کمیته های اخلاق پژوهش (که از سوی دانشگاه ها، موسسات و نهادهای مرتبط با حوزه پژوهشهای آموزشی ایجاد شده اند)، انجام گیرند و این انجمن ها باید پژوهشگران آموزشی را ملزم به رعایت دستوالعمل ها نمایند. در پایان ، ایجاد چنین کمیته هایی به منظور سر و سامان دادن به وضعیت اخلاق پژوهش در ایران نیز پیشنهاد میشود.
خلاصه ماشینی:
از آنجایی که هدف اخلاقی مهم آموزش بهبود زندگی افراد، جوامع و جامعه ، میباشد، ملاحظات اخلاقی باید در مرکز پژوهشهای آموزشی ، قرار گیرد، زیرا پژوهش نیازمند پایبندی پژوهشگر به اصول و ارزشهای والای انسانی و اخلاقی است ؛ چراکه فقدان باور و اعتقاد پژوهشگر به اصول اخلاقی و انسانی موجب استفاده وی از هرگونه ابزار اخلاقی و غیراخلاقی در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر خویش و همچنین استفاده های بایسته و نبایسته از نتایج و دستاوردهای تحقیقات علمیاش خواهد شد.
پژوهشها باید زیر نظر کمیته های اخلاق پژوهش (که از سوی دانشگاه ها، مؤسسات و نهادهای مرتبط با حوزه پژوهشهای آموزشی ایجاد شده اند)، انجام گیرند و این انجمن ها باید پژوهشگران آموزشی را ملزم به رعایت دستوالعمل ها نمایند.
). تلاش برای پاسخ به پرسشها در عالیترین شکل خود پژوهش نام دارد، با انجام یک پژوهش، در واقع یک فعالیت اجتماعی رخ داده است و مسؤولیت های اجتماعی در پی خواهد داشت که پژوهشگر در برابر تمامی افراد استفاده کننده از آن یافته ها، مسؤول خواهد بود و لذا وظیفه خواهد داشت که تنها حقیقت را بیان کرده و ذهن افراد را درگیر مسائل حاشیه ای و غیرواقعی نکند(صراطی شیرازی،١٣٩١ ش.
). چندین اصل اخلاقی در رابطه با شرکت کنندگان در پژوهشهای آموزشی ، بر این پژوهشها حاکم است ، این اصول شامل این موارد میباشد: رضایت آگاهانه داوطلبانه ، حق انصراف از پژوهش، افشای اطلاعات ، حریم خصوصی/راز داری - محرمانگی، اجتناب از آسیب رساندن ، اجتناب از تبعیض ، عدم استثمار، ضرر ناشی از مشارکت در پژوهش.
رفتار محرمانه و ناشناس با داده های شرکت کنندگان به عنوان هنجاری برای انجام پژوهش در نظر گرفته شده است (انجمن پژوهشهای آموزشی بریتانیا، ٢٠١١م .