چکیده:
مقوله طب و طبابت از دیرباز به دلیل ضرورت و نیاز مبرم جوامع بشری و زیست انسانی و در میان کوچک ترین واحدهای جمعیتی تا بزرگ ترین آنها، همواره دربردارنده کارنامه ای درخور بررسی و تامل بوده است . ولایت کرمان در دوره قاجار با دربرداشتن گستره و قلمرو جغرافیایی وسیع و کثرت جمعیتی، یکی از ولایت های قابل مطالعه در عرصه های گوناگون ، مانند عرصه و تاریخچه سلامت و طبابت است . در مقاله حاضر سعی بر آن بوده تا چگونگی و کارنامه سلامت ، دانش پزشکی و مباحث مرتبط و زیرمجموعه آن در ولایت مورد اشاره به روش کتابخانه ای- اسنادی توصیف و تبیین شود. یافته ها دلالت بر آن دارند که بیماریها فراوانی در این ولایت شایع بوده اند و برخی از آنها تلفات هولناکی به همراه داشته اند. پزشکان مبتنی بر منابع طبی رایج و موجود زمان ، در جهت پیش گیری و مداوای بیماران تلاش میکردند. گرچه اقدام های آنان با گذر زمان رو به تحول و همراه با تکامل بود، درمجموع کارآمدی مطلوب و موثری نداشت . در اواخر دوره مورد بحث با تاسیس و راه اندازی معدود بیمارستان ها و مراکز محلی و خارجی (انگلیسی ـ مسیحی) گامی روبه جلو در جهت مداوای بیماران برداشته شد.
خلاصه ماشینی:
"در پژوهش حاضر با این سؤال اصلی و اساسی مواجهیم که : «طب و طبابت ولایت کرمان در دوره قاجار دربردارنده کدامین نکات و موارد قابل بحث و بررسی است ؟» در زیرمجموعه سؤال اصلی یادشده سؤالات فرعی زیر نیز درخور طرح و پاسخگویی هستند: الف ) مهم ترین بیماریهای شایع و مبتلابه اهالی چه بوده اند؟ ب ) از کدامین منابع و روش های طبی در مداوای بیماران استفاده میشده است ؟ پ ) آیا دانش پزشکی و امور مرتبط با آن ـ در گذر زمان ـ با تحولاتی همراه و مواجه بوده است ؟ ت ) آیا خطه مزبور بیمارستان و مراکز درمانی داشته است ؟ ث ) پزشکان دربردارنده کدامین ویژگیها و به چه القابی مشهور بوده اند؟ پاسخ به سؤالات یادشده و دیگر سؤالاتی که احتمالا در جریان بحث با آنان مواجه خواهیم بود، مبتنی بر داده ها و منابع موجود کتابخانه ای ـ اسنادی انجام خواهد گرفت .
اما در دوره های بعد یکی از پزشکان کرمان (حاجی میرزا محمود طبیب ) با استفاده از یخ و دواهای دیگر ـ که البته به نوع آنها اشاره نشده ـ بیماری مزبور را در کمال موفقیت مداوا میکرده است (روزنامه ایران ، ١٢٨٧ ه .
در دوره مورد نظر ـ علاوه بر منابع یادشده ـ دو اثر پزشکی حاج محمدکریم خان کرمانی(رئیس فرقه شیخیه ) تحت عنوان های دقائق العلاج و حقائق الطب از منابع پزشکی در شهر کرمان و به ویژه در میان پیروان فرقه مزبور بودند(همت کرمانی، ١٣٥٠ ه ."