چکیده:
بررسی کالبد بافت قدیم شهر مشهد، نشان می دهد که این بافت ، در روند تکاملی خود در تمام ادوار تاریخی، دستخوش تحول بوده است ؛ لیکن تحولات صورت گرفته در دورههای تیموری، صفوی و معاصر شاخص تر می باشند. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تاثیرات شهرسازی صفوی (مکتب اصفهان) بر معماری و شهرسازی تیموری و دستیابی به سیر تحول ویژگی های کالبدی معماری و شهرسازی بافت قدیم شهر مشهد، از نقطه نظر استخوانبندی بافت ، از بازار تیموری به خیابان صفوی است . روش انجام پژوهش تاریخی-تحلیلی بود و اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شد. نتایج حاصل از مقایسه دو جریان شهرسازی فوقالذکر حاکی از آن است که شهرسازی دوره صفوی (مکتب اصفهان) با عنصر خیابان (بالا خیابان و پایین خیابان) و میدان (صحن عتیق ) باعث رونق و آبادانی بافت قدیم مشهد، نه از طریق بازسازی شهر دوره تیموری، بلکه از مسیر ایجاد مجموعه شهری جدید، در کنار شهرقدیم شده و جرم دگرگونی و دگردیسی را در بافت آن پراکنده است تا به صورت توامان شاهد حضور بازار و خیابان در بافت شهری باشیم، هم چنین کالبد جدید در هویت ساکنان شهر تاثیر در « پائین » و « بالا » گذاشته و منطقه بندی حاصل از آن، سبب گردیده تا دو منطقه دو سمت حرم مطهر تجسم کالبدی یابند. به طوری که هویت این دو منطقه، از منظر ارزش اجتماعی با دوره تیموری و ماقبل آن متفاوت است، هم چنین خیابان ایجادشده در دوره صفوی، تبدیل به استخوان بندی جدید شهر شده و راستای توسعه آتی را در امتداد خود رقم زده است.
خلاصه ماشینی:
"نتایج حاصل از مقایسه دو جریان شهرسازی فوقالذکر حاکی از آن است که شهرسازی دوره صفوی (مکتب اصفهان) با عنصر خیابان (بالا خیابان و پایین خیابان) و میدان (صحن عتیق ) باعث رونق و آبادانی بافت قدیم مشهد، نه از طریق بازسازی شهر دوره تیموری، بلکه از مسیر ایجاد مجموعه شهری جدید، در کنار شهرقدیم شده و جرم دگرگونی و دگردیسی را در بافت آن پراکنده است تا به صورت توأمان شاهد حضور بازار و خیابان در بافت شهری باشیم ، هم چنین کالبد جدید در هویت ساکنان شهر تأثیر گذاشته و منطقه بندی حاصل از آن، سبب گردیده تا دو منطقه «بالا» و «پائین » در دو سمت حرم مطهر تجسم کالبدی یابند.
مدارس مختلف من جمله مدرسه عباسقلی خان، میرزا جعفر، نواب، خیرات خان، سعدیه ، حاج حسن و کاروانسراها و تیمچه های بسیار عوامل شکل گیری بقعه مطهر امام رضا (ع ) موقعیت استراتژیک نوغان نسبت به جاده ابریشم بقعه مطهر امام رضا (ع ) نهر آب کشیده شده توسط امیر علیشیر نوایی اهمیت محور بازار دارای موقعیت تجاری ویژه به سبب مجاورت با مدفن حضرت رضا، هم جواری با جاده ابریشم و ارتباط آسان با سمرقند و هرات (ماوراءالنهر و نواحی شرقی ایران) سومین خیابان درایرانپس از هرات و قزوین و تقریبا همزمان با چهارباغ اصفهان وجه مشخصه ، جزئی از هویت ، ستون فقرات شهر آب خیابان به عنوان رگ حیاتی شهر مسیر شماتیک بازار قدیم و ابنیه شاخص اطراف آن / مسیر شماتیک خیابان و ابنیه شاخص اطراف آن / / / ٥- بررسی تأثیرات مکتب اصفهان بر بافت شهری دوره تیموری ٥-١- تأثیرات اجتماعی- فرهنگی همانگونه که ذکر شد؛ با ایجاد خیابان دو محله جدید بالاخیابان و پایین خیابان در مشهد به وجود آمد."