چکیده:
بسیارند نمایشنامه نویسانی که با برداشت از یک اسطوره ، افسانه یا داستانی تاریخی نمایشنامه نگ اشته اند. به دشواری بتوان برای پیمودن سیر نمایشی سازی )دراماتیزه کردن ( قصه ای ازپیش گفته شده به صورت بندی ای فراگیر دست یافت ، اما می توان با دنب ال کردن تحولات عناصر مشخصی در قصه و ط رح دستانی نمایشنامه ، یک نمونه از نمایشی سازی قصه ای از پیش گفته شده را ثبت کرد. مطالعه /موردی این پژوهش برمب نای چنین رویکردی ، واکاوی نمایشنامه سلط ان مار اثر بهرام بیضایی است . این نمایشنامه با اقتب اس از یک افسانه جادویی با عنوان "میرزا مست و خمار و بی بی نگ ار" نگ اشته شده است . بدین منظ ور نخست ط رح داستانی نمایشنامه واکاوی شد و نتیجه به دست آمده نشان از آن دارد که نمایشنامه نویس در نقشه چینی رویدادهای ط رح داستانی به پی رفت رویدادهای افسانه جادویی برگزیده شده ، وفادار مانده است ؛ اما سه ط رح فرعی به ط رح داستانی اصلی افزوده ٥٩ است . این سه ط رح چنان ط راحی شده اند که اندیشه فراگیر افسانه در نسخه نمایشی رنگ باخته است . ازسوی دیگ ر نمایشنامه نویس با گنجاندن این سه ط رح فرعی توانسته است که شخصیت هایی پرشامری را معریف کرده و در تناسب با درونمایه موردنظ ر خود بپروراند. سپس با جادوزدایی از رویدادها و اشخاص ، از دنیای خیال انگ یز و شگ فت افسانه دور شده و درونمایه نمایشنامه را به مسایل و امور جهان واقعی نزدیک کرده است . چنان که درنهایت در نمایشنامه بن مایه ای سیاسی - اجتماعی ، جایگ زین بازگفت رمزین آیین گذر در افسانه شده است .
خلاصه ماشینی:
"از جمله آثار وی در این عرصه می توان از نمایشنامه سلطان مار یاد کرد که با بهره گیری از افسانه ای جادویی ٤ نگ اشته شده است .
به جز این دو، دیگ ر نقش پوش های نمایشنامه عب ارتند از شاه ، وزیر، دو نیزه دار، دیو مضحک مردنی ، ٥٩ سفیر جابلسا، سفیر جابلقا، داروغه ، غلام سیاه ، دایه ، دیو-زن بزک شده برابر خاله ، چهار درخت ، چهار دیو احساساتی ، چهار زارع شاکی ، نوازندگان و صحنه گردان که نقش درویش ، وقایع نگ ار، پیک و مردصحرایی را ایفا میکند.
نتیجه نهایی فعالیت های برشمرد شد نمایشنامه نویس را درراستای ساخت وپرداخت ط رح داستانی ، شخصیت ها و درونمایه به ط ورخلاصه در جدول زیر می توان نشان داد: 59 عناصر افسانه میرزا مست و خمار نمایشنامه سلطان مار ط رح داستانی متمرکز بر یک موضوع نامتمرکز: یک ط رح داستانی اصلی و سه ط رح داستانی فرعی شخصیت ها شخصیت های نوعی دارای قابلیت دگرگونی و بازشناخت یا نمادین درونمایه فردی و منطب ق با آیین گذر اجتماعی -سیاسی پی نوشت ها Cursor Mundi .
از آن جایی که مترجمان برابر legend هم افسانه گذاشته اند و این واژه جای خود را در متن های علمی و ادبی ما بازکرده است و ازسوی دیگر چون مضمون سحر و جادو در ریشۀ واژة افسانه مستتر است می توان برای جلوگیری از آمیزش برابرهای واژة اخیر، برابر فارسی Fairy Tale را افسانۀ جادویی گذارد، گرچه افزودن صفت ١٠٠ جادویی به نوعی حشو به شمار می آید (خدیو، ١٣٨٧: ٣٩) ٥ ."