چکیده:
جستار حاضر به بررسی نقش و جایگاه ردیف در غزلهای فخرالدین ابراهیم عراقی میپردازد. فرضیه پژوهش این است که یکی از دلایل موفقیت عراقی در سرودن غزلهای موفق و درخشان ، توجه و گرایش این شاعر به بهره گیری از ارزشهای عنصر ردیف بوده است . ١٠٣ پرسشی که این پژوهش میکوشد بدان پاسخ دهد این است که ردیف چه جایگاهی در ساخت و پرداخت غزلهای عراقی دارد. برای پاسخگویی به این پرسش ، ابتدا با بهره گیری از شیوة استقرایی، ردیف تمام غزلهای این شاعر استخراج و طبقه بندی شد؛ سپس اطلاعات انواع ردیف ـ کلمه ای، گروهی ، جمله ای و جمله واره ای ـ با توجه به ارزشهای ردیف از حیث موسیقایی، هنری و معنایی به شیوة تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت . نتیجه پژوهش بیان میکند که ردیف یکی از اجزای بنیادی ساختار بیشتر غزلهای عراقی است . عراقی از ردیف برای تقویت موسیقی کناری و درونی شعر، آفرینش مجازهای زبانی، تکرار و برجسته سازی مضمونی خاص ، ایجاد تناسب دیداری و شنیداری، القاگری، تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و ... استفاده کرده است .
خلاصه ماشینی:
"در غزلیات عراقی بسامد زیاد ردیفهای گروهی و جمله ای -که از بلندترین ردیفها به شمار میرود- نسبت به اقسام ردیف کلمه ای -به استثنای ردیف فعلی- همچنین بهره گیری عراقی از ردیفهای فعلی مرکب و پیشوندی و نیز استفاده از ساختهای طولانیتر زمانی نظیر مضارع استمراری و مستقبل بیانگر توجه و نکته سنجی این شاعر در ایجاد تناسبی قوی و ملموس در ابیات غزل از حیث شنیداری و دیداری است .
در غزلیات عراقی بسامد زیاد ردیفهای گروهی و جمله ای -که از بلندترین ردیفها به شمار میردود- نسبت به اقسام ردیف کلمه ای -به استثنای ردیف فعلی- همچنین بهره گیری عراقی از ردیفهای فعلی مرکب و پیشوندی و نیز استفاده از ١١٩ ساختهای طولانیتر زمانی نظیر مضارع استمراری و مستقبل بیانگر این است که این شاعر در ساخت و پرداخت غزلیات خود به ایجاد تناسب شنیداری و دیداری این سروده ها نیز توجه داشته است .
بسامد زیاد ردیفهای بلند گروهی و جمله ای و بعضی ساختهای ردیف فعلی در غزلیات عراقی بیانگر این است که وی با بهره گیری از این گونه ردیفها سهم بیشتری برای خواننده در نظر گرفته ، اتحاد بین خود و خواننده را قویتر ساخته است ؛ شاید یکی از دلایل موفقیت غزلیات وی نیز در همین امر نهفته باشد."