چکیده:
شهرهای پایتختی در کشورهای در حال توسعه به دلیل تمرکز بالای عملکردها، به لحاظ مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی دچار مشکلات عدیدهای هستند و نقش های بسیار مهمی در حیات این کشورها دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان تاثیر جابجایی برخی از کارکردهای شهر تهران در راستای ساماندهی پایتخت است . روش پژوهش تحلیلی- اسنادی، جامعه آماری کارشناسان مسائل اقتصادی و اجتماعی و حجم نمونه ٣٦ نفر بر مبنای نمونه گیری خوشه ای است . ابزار جمع آوری دادهها مصاحبه و پرسشنامه است . جهت تجزیه و تحلیل دادهها از مدل تحلیل مسیر و آزمونهای آماری استنباطی استفاده شده است . یافته های تحقیق بر اساس مدل تحلیل مسیر نشان میدهد، جابجایی مرکزیت علمی – آموزشی و دانشگاهی، مرکزیت صنعتی، مرکزیت جمعیتی و گردشگری به ترتیب با میزان ٠.٨٢٧، ٠.٧٦٩، ٠.٧٤٣ و ٠.٧٤١ دارای بیشترین تاثیر در ساماندهی پایتخت میباشند. همچنین بر اساس ضرایب همبستگی گام به گام، جابجایی کارکردهای علمی - آموزشی با مقدار ٠.٩٠٢ در گام اول بیشترین تاثیر را در ساماندهی مولفه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی - اداری و فرهنگی پایتخت دارد. به گونه ای که جابجایی مرکزیت علمی- آموزشی که شامل مراکز دانشگاهی، قطب های علمی- پژوهشی، مراکز کتابخانه ای به تنهایی ٦٣ درصد از واریانس ساماندهی پایتخت را تبیین کرده است و در نتیجه ارتباط بین جابجایی این کارکردها از پایتخت و ساماندهی پایتخت در سطح ٩٩ درصد معنادار میباشد. به عبارت دیگر به ازای یک واحد افزایش در جابجایی کارکردهای علمی و آموزشی در ساماندهی پایتخت به میزان ٠.٨٦٤ واحد دگرگونی حاصل میگردد. بنابراین همزمان با انتقال این کارکردها باید برنامه ریزیهای دقیقی بر روی کنترل شدید مهاجرتها به تهران، افزایش سرمایه گذاری های زیرساختی در سایر شهرها، افزایش امکانات آموزشی و ایجاد جاذبه برای ماندگاری نیروهای متخصص صورت گیرد تا تاثیر انتقال چنین کارکردهایی را خنثی نکند.
خلاصه ماشینی:
"به اجمال میتوان گفت ، جریان تمرکز تصمیمات اداری کشـور در تهران، علاوه بر اینکه تمرکز دستگاه های عریض و طویل اداری و حتـی نهادهـای اقتصـادی وابسته به دولت را در شهر تهران اجتنابناپذیر ساخته ، موجبات شکل گیری نهادها و بنگـاههـای اقتصادی خصوصی گوناگون را در این شـهر فـراهم کـرده اسـت و باعـث شـکل گیـری تمرکـز جمعیتی، اقتصادی، علمی - دانشگاهی، صـنعتی و بازرگـانی شـده اسـت بـه گونـه ای کـه ایـن تمرکزگرایی منجر به شکل گیری بحرانها و آسیب های اجتمـاعی، زیسـت محیطـی، بهداشـتی، روانی گستردهای در این شهر شده است .
در صـورت انتقـال پایتخت ، تمرکز اقتصادی در مکان جدید صورت خواهد گرفت ، تمرکززدایـی سیاسـی محقـق نخواهد شد چرا که به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی تهران، تفکیک نقش پـذیری سیاسـی بـه شـدت بحرانزا است ، در صورت انتقال پایتخت ، رشد جمعیتی تشدید خواهد شد به لحاظ اینکه تمـام امکانات در تهران متمرکز شده است ، بحرانهای زیست محیطـی در مکـان جدیـد (توسـعه در اراضی مرغوب کشاورزی، آلودگی منابع آب، خاک و هوا) شـدت پیـدا خواهـد کـرد، مسـائل ترافیکی تا حدودی بهبود پیدا میکنند اما بعد از یک روند کاهشی، دوباره شدت پیـدا خواهـد کرد، شاخص های کیفیت زندگی بهبـود پیـدا نخواهنـد کـرد و نهایتـا اگـر انتقـال پایتخـت بـا برنامه ریزی مطلوب تحقق پیدا کند و طی آن مؤلفه های فوق بهبود یابنـد، یـک تمرکززدایـی از تهران صورت میگیرد که میتواند خطر بحرانهای محیطی را در آینده کاهش دهد.
میتوان گفت انتقال کارکردهای علمی - آموزشی پایتخت رابطه نزدیکی با سـاماندهی شهر تهران دارد، به گونه ای که همزمان با انتقال این کارکردها باید برنامه ریـزیهـای دقیقـی بـر روی کنترل شدید مهاجرتها به تهران، افزایش سرمایه گذاری های زیرساختی در سایر شـهرها، افزایش امکانات آموزشی و ایجاد جاذبه برای ماندگاری نیروهای متخصص صـورت گیـرد تـا تأثیر انتقال چنین کارکردهایی را خنثی نکند."