چکیده:
در آیة «واذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات...» (بقره: 124) از ابتلائات حضرت ابراهیم( با تعبیر «کلمات» یاد شده است. تبیین نسبت آزمونی کلمات با ابتلائات ابراهیم(، طبقهبندی انواع آن در الگویی منطقی و توجیهپذیر و تاریخگذاری رخداد آنها در سیره ابراهیم( از جمله مسائل بنیادین در بازشناسی «کلمات» است که در تبیین مراد خداوند، پاسخ به آنها ضرروت دارد. مقاله حاضر پس از ارائه معیار قرآنی ابتلا و مولفههای آن، آیات زندگی ابراهیم( را بازخوانی کرده و ضمن بررسی رویکرد مفسران فریقین به ابتلائات ابراهیم( به نسبتسنجی، گونهشناسی و تاریخگذاری کلمات پرداخته و به تقریری جدید از نظریه تفسیری ابتلائات ابراهیم( دست یافته است. نکات مستفاد از آیات و روایات موضوعی ابتلا و بازیابی مولفههای ابتلا در رویدادهای زندگی ابراهیم( و چینش تاریخی آنها بیانگر ابتلای ابراهیم( به آزر، اعلام برائت، بتشکنی، طاغوت زمانه، افکنده شدن در آتش، تبعید، رهایی خانواده در بیابان مکه و قربانی فرزند است.
خلاصه ماشینی:
نکات مستفاد از آیات و روایات موضوعی ابتلا و بازیابی مؤلفههای ابتلا در رویدادهای زندگی ابراهیم( و چینش تاریخی آنها بیانگر ابتلای ابراهیم( به آزر، اعلام برائت، بتشکنی، طاغوت زمانه، افکنده شدن در آتش، تبعید، رهایی خانواده در بیابان مکه و قربانی فرزند است.
هر فرسودگیای توأم با تغییر است؛ لذا چنانکه برخی از کاربرد قرآنی این واژه در آیة «إنا خلقنا الإنسان من نطفة أمشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا» (انسان:2) نیز برداشت کردهاند، معنای حقیقی واژة ابتلا، پدید آوردن دگرگونی و ایجاد تحول برای به دست آوردن نتیجة مورد نظر است (مصطفوی، 1368، ج1، ص335؛ طباطبایی، 1417، ج20، ص121) و معنای اختبار و امتحان از مفاهیم التزامی و پیامدهای آن به شمار میرود (جوادی آملی، 1389، ج6، ص416).
هرچند که ابتلائات ابراهیم( در هر دو سنخ لفظی و فعلی قابل بررسی است و پذیرش هر یک نافی دیگری نیست، با توجه به تعریف معیار از «ابتلا» و تصریح قرآن به آزمون ابراهیم( با ذبح فرزند (صافات:102) که ناظر بر رخدادی در زندگی اوست، این رهیافت، ظرفیت مناسبی برای تحلیل آزمونهای ابراهیم( دارد.
طبقهبندی و نسبت آزمونی کلمات با توجه به نظر بیشتر مفسران امامیه و اهل سنت در تبیین «کلمات» به رویدادهای عینی، و با ابتنا بر تعریف ارائهشده از ابتلا و مؤلفههای آن (سنجش، تغییر و تعالی) ابتلائات قرآنی ابراهیم( را بر اساس بستر وقوع آنها میتوان به دو گونة فردی و اجتماعی تقسیم کرد.