چکیده:
مهمترین یا دستکم یکی از مهمترین پرسشهای معرفتشناسی، امکان یا عدم امکان شناخت یقینی است. در پژوهش حاضر، تلاش بر این است که «امکان یقین» از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد. رهاورد این پژوهش آن بوده است که قرآن کریم، علاوه بر پذیرش امکان یقین و دعوت به تحصیل آن، چهار راه حس، عقل، وحی و کشف و شهود را راههای معتبر نیل به یقین میداند. روش تحقیق در این مقاله، کتابخانهای و به شیوه توصیفی- تحلیلی بوده است.
خلاصه ماشینی:
کاربرد معنایی یقین در قرآن واژه یقین، در آیات پرشماری از قرآن کریم به کار رفته است؛ ولی آیا این واژه در کاربرد قرآنی نیز به همان معنای لغوی است، یا با محتوا و نمودی تازه عرضه شده است؟ با نگاهی به سخنان صاحبنظران به دست میآید که در کاربرد قرآنی، یقین عبارت است از سکون و آرام گرفتن فهم [از تغییر و تبدل] و پایدار شدن حکم (ر.
تقسیم جهان به غیب و شهادت در قرآن نیز نشانه آن است که همه واقعیات عالم در آنچه به حس در میآید خلاصه نمیشود؛ اما آیا قرآن، علاوه بر پذیرش واقعیات خارجی، امکان شناخت صحیح آنها را نیز میپذیرد؟ سیمای شکاکان در قرآن پیش از آنکه پاسخ را از قرآن استظهار کنیم، بد نیست بدانیم که این کتاب سترگ دو دسته از افراد را در زمره شکاکان قرار میدهد: یکی کسانی را که منکر اصل تحقق شناخت یقینی هستند، و دیگر، کسانی که چهبسا امور محسوس و مادی را شناختپذیر میدانند، ولی اموری مانند مبدأ، معاد، وحی و رسالت را منکرند یا آنها را از کمند شناخت خارج میدانند و یا اینکه نسبت به انکار آنها علم و یقین ندارند.
اکنون به پرسشی که پیشتر طرح کردیم بازمیگردیم: آیا از دیدگاه قرآن شناخت یقینی امری ممکن و شدنی است یا آنکه امکان تحققش وجود ندارد؟ قرآن و امکان شناخت یقینی همانگونه که برخی قرآنپژوهان گفتهاند (جعفری، 1360، ص327؛ مکارم شیرازی، 1377، ج1، ص100)، بیش از هفتصد آیه از قرآن کریم به شناخت، انگیزهها، انواع و ابزارهای آن، و نیز زمینهها و منابع حصول آن پرداختهاند که این هم نشانگر اهمیت بالای علم و معرفت در قرآن است و هم گویای امکان تحقق شناخت یقینی از منظر آن.