چکیده:
موضوع ختم ولایت از مباحث مهم در عرفان اسلامی است که از دیرباز موضوع توجه برخی از عارفان مسلمان، از جمله حکیم ترمذی (سده 3ق) بود که نخستین بار به شکلی منسجم در کتاب ختم الاولیاء خود به آن پرداخت. از دیدگاه ابن عربی، ولایت همان معرفت باطنی و شهودی به خداوند است و خاتم ولایت کسی است که در بالاترین مرتبة ولایت قرار گرفته باشد. عبارات ابن عربی در زمینۀ ختم ولایت مبهم، متضاد و متشتت است. او گاه خود، و گاه عیسی(ع) و مهدی(ع) را خاتم اولیا میداند. نوربخش نیز بر این باور است که اگر کسی در جمیع مراتب مقامات و احوال و کمالات متصرف باشد، انسان کامل، قطب الاقطاب، امام الاولیا و... است. او برای بیان انتقال ولایت از آدم و انبیاء به اقطاب صوفیه، اصطلاح «بروز» را به کار میبرد. به اعتقاد وی، در فرایند بروز، جسم شخص او محملی برای پذیرش روح محمد(ص) به شکل حقیقت محمدیة ازلی، و ارواح عیسی(ع)، امام دوازدهم(ع) و مشایخ بزرگ تصوف شده است. این مقاله، دیدگاه این دو عارف را در این زمینه مورد تحلیل و مقایسه قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
خاتم الاولیا از دیدگاه ابن عربی و سید محمد نوربخش 2 جمشید جلالی شیجانی استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره ) شهرری، ایران چکیده موضوع ختم ولایت از مباحث مهم در عرفان اسلامی است که از دیرباز موضوع توجه برخی از عارفان مسلمان ، از جمله حکیم ترمذی (سده ٣ق ) بود که نخستین بار به شکلی منسجم در کتاب ختم الاولیاء خود به آن پرداخت .
ترمذی در کتاب معروف خود ختم الاولیاء یا سیرة الاولیاء، صد و پنجاه و هفت پرسش عرفانی را مطرح میکند و پرسش سیزدهم آن است که چه کسی استحقاق خاتم الاولیا بودن را دارد؟ 4 هر چند که در فصول دیگر کتاب نیز به این موضوع و جوانب آن پرداخته شده است .
٣. برای شرح احوال و آثار وی نک : ترمذی، محمدبن علی، بدو شأن ابی عبدالله محمد الحکیم الترمذی، ضمیمۀ ختم الاولیاء، همو، به کوشش عثمان اسماعیل یحیی، بیروت ، ١٩٦٥م ، صص ١٤-٣٢؛ خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیه ، به کوشش محمد سرور مولائی، تهران ، ١٣٨٠ش ، ص ٢٥٣؛ ابونعیم اصفهانی، حلیۀ الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت ، ١٣٨٧ق ، ج ١، ص ٢٣٣؛ هجویری، علی بن عثمان ، کشف المحجوب ، به کوشش محمود عابدی، تهران ، ١٣٨٤ش ، صص ٢١٥-٢١٦؛ راتکه ، برند رودلف و اوکین ، جان ، مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران ، ١٣٧٩ش ، صص ١٨-٢٥.
٤. ترمذی، محمدبن علی، ختم الاولیاء، به کوشش عثمان اسماعیل یحیی، بیروت ، ١٩٦٥م ، صص ١٦١-١٦٣، ٣٣٧-٣٤٢، ٤٢١- ٤٢٢؛ نیز نک : خواجوی، محمد، خاتم الاولیاء از دیدگاه ابن عربی و حکیم ترمذی، تهران ، ١٣٨٧ش ، صص ١٦-٦٤.