چکیده:
در این مقاله کلیاتی درباره ی چهار فصل بررسی باستان شناختی منطقه ی کوهرنگ، در کوه های بختیاری و نیز، تقسیم بندی ریخت شناختی محوطه های شناسایی شده، ارائه شده است. بررسی های کوهرنگ از سال 1386 هـ.ش. آغاز و در سال های 1388، 1389 و 1390 پی گرفته شد؛ طی این بررسی ها، 768 محوطه از انواع گوناگون و مربوط به دوره های زمانی گوناگون، از پارینه سنگی میانی تا سده ی اخیر، در بخش مرکزی کوهرنگ شناسایی شده است. در این مقاله، محوطه های شناسایی شده به دوازده گروه کلی تقسیم شده و ویژگی های ریخت شناسی و نیز، تا اندازه ای، فرایندهای شکل گیری آن ها بحث شده است. این گروه های دوازده گانه، عبارتند از: محوطه های باز پارینه سنگی، محوطه های ماندگاهی کوچ نشینی، گورهای پشته سنگی، گورستان های پیش از اسلام، گورستان های اسلامی، آسیاب ها، دهگه ها، غار، دژ، تپه، بردگوری و آثار متفرقه. بیش از نیمی از محوطه های شناسایی شده، محوطه های باز پارینه سنگی، اساسا مربوط به دوره ی پارینه سنگی میانی و محوطه های ماندگاهی کوچ نشینی است. محوطه های پارینه سنگی در بخش های گوناگون چشم انداز شناسایی شده، ولی تراکم اصلی آن ها در نزدیکی چند برون زد طبیعی سنگ های سیلیسی است. محوطه های ماندگاهی کوچ نشینی، تقریبا در هر نقطه ای از چشم انداز یافت می شوند؛ هرچند در برخی نقاط، مانند پای شیب ها یا صخره ها یا در نزدیکی کف دره ها، عمومیت بیشتری دارند. یافته های بررسی که با کاوش های نجات بخشی سال های اخیر در منطقه تایید می شود، گویای این است که قدیمی ترین محوطه های این چنینی، مربوط به نیمه ی نخست دوره ی هولوسن هستند. گورهای پشته سنگی، از جمله محوطه هایی است که فراوانی چشم گیری در بین محوطه های شناسایی شده دارد. این گورها، معمولا در ستیغ کوه ها یا پشته های سنگی یافت می شوند و قدمت آن ها، براساس یافته های معدود به دست آمده، به دوران تاریخی بازمی گردد. به طورکلی، آن چه از چهار فصل بررسی کوهرنگ دانسته می شود، این است که این منطقه از دیرباز پذیرای گروه های انسانی کوچ رو بوده و شواهد مبنی بر زندگانی یکجانشینی در آن بسیار ضعیف است.
Stone-heaped graves are among the most frequent sites identified during the Kouhrang surveys. They are always in the shape of individual heaps of local stones which bear، on the basis on the few excavated examples، more than one stone-aligned grave chamber. In most cases one to four of them could be recognized alongside the crest of the stone ridges، but examples of as many as 10 are observed in certain places. The field observations show that overwhelming majorities of them have been plundered and ruined in the past. The majority of such sites، on the basis of surface sherds، could be attributed to the Achaemenid and Parthian periods. Pre-Islamic cemeteries are characterized as clusters of stone heaps and in most cases it is hard to be differentiated from stone heaps that have been collected from the farmlands by the locals. Other categories of sites have a rather low frequency in the survey area. One of the interesting points about the Kouhrang surveys is the low frequency of classic mounded sites which are، normally، among the most numerous occurring sites in other places in the Iranian Plateau. The types and frequencies of the surveyed sites clearly shows that the Kouhrang area has been the favorite niche for ancient nomadic people as do for the modern ones.
خلاصه ماشینی:
آغـاز و در سـال هاي ١٣٨٨، ١٣٨٩ و ١٣٩٠ پــي گرفتــه شــد؛ طــي ايــن بررســيها، ٧٦٨ محوطــه از انــواع گوناگــون و مربــوط بـه دوره هـاي زمانـي گوناگـون ، از پارينه سـنگي ميانـي تـا سـده ي اخيـر، در بخـش مرکـزي کوهرنـگ شناسـايي شـده اسـت .
٢. لازم بــه اشــاره اســت کــه ظاهــرا تــا پيــش از ســال ١٣٨٦ کوهرنــگ ، هيــچ گاه بررســي باستان شــناختي نشــده بــود و آن چــه از ايــن منطقـه ي «دورافتـاده » ميدانسـتيم ، منحصـر بـه اطلاعـات حاصـل از بازديدهـاي گـه گاه کارشناسـان اسـتان از چنـد محوطـه ي عمومـا تپـه اي در کنـاره ي زاينـده رود، در بخش هـاي شـرقي آن و نيـز گمانـه زنـي (منتشرنشـده اي) در تپـه ي گـردوي سـفلي بـود (ر.
ايــن محوطه هــا بيــش از هــر جــاي ديگــر، در دامنه هــاي بلافصــل شــرقي زردکــوه ، اساســا روي پشــته ها يــا تراس هــاي رودخانــه اي مشــرف بــه رودخانــه ي کوهرنـگ ، شناسـايي شـده اسـت ؛ بـا وجـود ايـن ، در بخش هـاي ديگـر منطقـه ي بررسـي، در چشــم اندازهاي گوناگــون ، نيــز ديــده شــده اند، به ويــژه در حاشــيه ي جويبارهــا و رودخانه هــا.
مشــاهدات ميدانــي، برپايــه ي نمونه هــاي ســفالي و نتايــج حاصــل از کاوش در منطقــه ي کوهرنــگ (بــراي نمونــه : اســمعيلي و ذوالقــدر، ١٣٩٤) گويــاي آن اســت کــه محوطه هــاي شـکل ١٠: پراکندگـي ماندگاه هاي باسـتاني ماندگاهــي را ميتــوان مربــوط بــه دوره ي نوســنگي بــه اين ســو دانســت ؛ ايــن بديــن معنــي کوچ نشــيني در پــاي ارتفاعــات چــال لاغــرک اسـت کـه ايـن شـيوه ي زندگانـي کـه بقايـاي مـادي آن را بيـش از هـر نـوع محوطـه اي مربـوط (ارتفــاع ٢٨٠٠ متر)، (نگارنــده ، ١٣٨٨).