چکیده:
بانوگشسبنامه یکی از منظومههای حماسی ملی است که به تقلید از شاهنامة فردوسی در شرح زندگی و دلاوریهای بانوگشسب، دختر رستم، به نظم درآمده است. این منظومه، تنها اثر حماسی در ادب فارسی است که محور داستان آن یک قهرمان زن است. بیشتر پژوهشگرانی که این منظومه را بررسی کردهاند، بر چگونگی حضور بانوگشسب در متون حماسی و شرح پهلوانیهایش تأکید کرده و گاه جنگاوریهای او را به تأثیرات بهجامانده از دورة زنسروری و تسلط ایزدبانوان جنگاور اساطیری مربوط دانسته و به زمینههای روانشناختی کردارهای این پهلوان زن کمتر توجه نشان دادهاند. آنچه در این پژوهش بررسی میشود، زمینههای اسطورهای و روانشناختی شخصیت و اعمال دلاورانة بانوگشسب در منظومة حماسی بانوگشسبنامه است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که با وجود مشاهدة نشانههایی از زنسروری و زنسالاری در منظومه، این نشانهها در برابر تسلط فرهنگ پدرسالار رنگ باخته و پدرسالاری جایگزین مادرسالاری شده است. در بخش دوم این مقاله، این نکته، از دیدگاه روانشناسی تحلیلی یونگ، تحلیل شده است. بنابر این دیدگاه، رفتار جنگاورانه و مردانة بانوگشسب را نهتنها نمیتوان نشانة زنسالاری دانست، بلکه باید آن را به تأثیرات القایی کهنالگوی آنیموس (روانمردانة درون زن) نسبت داد که به واسطة زندگی بانوگشسب در جمع پهلوانان برتر حماسه و متأثر از رفتارهای مردانه در او نهادینه شده است.
خلاصه ماشینی:
بنابر این دیدگاه ، رفتار جنگاورانه و مردانة بانوگشسب را نه تنها نمی توان نشانة زن سالاری دانست ، بلکه باید آن را به تأثیرات القایی کهن الگوی آنیموس (روان مردانـة درون زن ) نسـبت داد کـه بـه واسـطة زنـدگی بانوگشسب در جمع پهلوانان برتر حماسه و متأثر از رفتارهای مردانه در او نهادینه شده است .
بانوگشسـب در برابر کشتن شیر و نجات جان جوان ، سوزن نگاری و نقش ونگار زدن با سوزن را از او می آمـوزد و با او خداحافظی می کند: پـــس آن گـــاه بـــانو مـــه روزگـــار بــه ســوزن نگاریــد ســوزن نگــار ز بــــانو بماندســــت آن یادگــــار کــه از ســوزن آرنــد نقــش ونگــار [١٠،ص ٥٩] انتساب سوزن نگاری به بانوگشسب و برخورداری توأمان او از هنرهـای زنانـه و دلاوری هـای مردانه ، داستان بانوگشسـب را بـه اسـطوره هـای کهنـی پیونـد مـی دهـد کـه در آن ایزدبـانوان اساطیری ، همانند زنان عهد مادرسالاری ، در هنر بافندگی چیره دست دانسته مـی شـده انـد.
به اعتقاد او، با توجه به اینکه از یک سو اخبار مربوط به او در حماسه های دیگر مثل بهمن نامه و فرامرزنامه و نیز در طومارهای نقالی مثل هفت لشکر آمده است و داستان ها و حوادثی که از او در بانوگشسب نامه نقل شده ، از نظر شـماره گـاهی کمتـر از آن است که در دیگـر جاهـا از آن سـخن بـه میـان آمـده اسـت .
نتیجه گیری با توجه به مطالعات و بررسی های انجام شده می توان نتیجه گرفته که بانوگشسـب نامـه ، بـا توجـه بـه محوری بودن شخصیت زن به عنوان قهرمان داستان ، براینـدی از نظـام مادرسـالاری در ایـران باسـتان است .