چکیده:
ابنسینا در قامت حکیمی مشائی و با رویکردی عقلگرایانه، سه ویژگی را در نبی شرط دانسته و بر آنها استدلال نموده است. از سوی دیگر، قاضی عضد ایجی در کسوت یک الهیدان اشعری، ضمن انتقاد از مواضع حکما، پرداختی نصگرایانه به مسئله داشته، برگزیده شدن پیامبر را مشروط به هیچ شرطی نمیداند. تقابل این دو دیدگاه، ضعفهای هر دو را بهخوبی مینمایاند و در عین حال نشان میدهد که دیدگاه ابنسینا صلابت بیشتری دارد. این مقاله که در چارچوب کلام تطبیقی جای میگیرد، به مقایسه دیدگاههای ابنسینا و قاضی عضد ایجی در موضوع ویژگیها و شرایط پیامبر، با روشی تحلیلی پرداخته و درصدد پاسخ به این پرسش برآمده است که تبیین کدامیک از این دو متفکر از ویژگیهای پیامبر، معقولتر است و کدامیک با اشکالات کمتری مواجه است.
Avicenna as a prepatetic philosopher with a reason-based approach has regarded a prophet qualified with three properties. Qazi `Azod Iji as an Ash`arite theologian، however، criticizing philosophers` view، has been of a clear text-based approach and known prophet`s appointment of no condition and property. Comparing the two views make their weaknesses clear and at the same time shows stability of Avicenna`s with regard to Iji`s. This paper، as a study in the field of comparative theology، has intended to bring stability and weakness of the two views in to eye with in a comparative study. It is concluded that Avicenna`s is more reasonable than Iji`s.
خلاصه ماشینی:
"(همان: 220) وی علاوه بر اشکالهای یاد شده، دو اشکال دیگر را نیز به نظر فلاسفه وارد میداند که با مدد از شرح میر سید شریف میتوان آنها را چنین بیان کرد: الف) اینکه فلاسفه برای اثبات مطلوب خود، اختلاف بین نفوس را مطرح کردند، محل اشکال است؛ زیرا انسانها در نوع مشترک هستند و همانطور که خود فلاسفه مطرح میکنند، مساوات در ماهیت، اشتراک در احکام و صفات را لازم میکند.
او مرکز ثقل نقد خود را بر مسئله تمایز پیامبر از غیر خود قرار داده است؛ درحالیکه این اشکال در اینجا وارد نیست؛ زیرا ابنسینا برای تمایز پیامبر از غیر، ویژگی اعجاز را که بر قوای تحریکی نبی ابتنا دارد، مطرح نموده است و حتی وی تصریح دارد که ممکن است برخی آدمیان هرچند شاذ و نادر، واجد استعداد رسیدن به مرتبه عقل قدسی باشند.
برای نمونه، آیا خداوند میتواند حیوانی را به نبوت برگزیند؟ آیا اشاعره چنین امر نامعقولی را میپذیرند؟ در تعیین ویژگیهای نبی از جانب ابنسینا نیز مهمترین اشکال این است که برگزیده شدن پیامبران از سوی خدا تبیین درستی نیافته و نبوت قوهای شناسانده شده است که همه افراد، توانایی دست یافتن بدان را دارند که این دیدگاه در تعارض با نگاه عموم دینداران به پدیده نبوت است از نگاه اکثریت متدینان، بعثت در امر نبوت نقشی محوری دارد.
به نظر میرسد این اشکال ایجی به نظریه حکما که براساس تعریف آنها از پیامبری، تمایزی بین پیامبر و غیر او قابل ادراک نیست، به نظر ابنسینا وارد باشد؛ زیرا طبق بیان ابنسینا، نبوت از قوا و استعدادهای نفس آدمی است و این استعدادها ممکن است در برخی انسانها وجود داشته باشد؛ هرچند این انسانها از لحاظ عده بسیار کمیاب باشند."