چکیده:
عالم آرای نادری، اثر محمد کاظم مروی، از برجسته ترین آثار تاریخی عبرت انگیر و تجربه آموز در قرن دوازدهم هجری و دربردارنده حوادثی چون شورش محمود افغان، سقوط اصفهان پایتخت صفویه، ظهور نادر و کسب پیروزی های بزرگ و سرانجام اوست. در این جستار سعی بر آن بوده تا چگونگی کاربرد و استفاده مولف عالم آرای نادری از شعر و انواع آن در توصیف و تبیین حوادث و رخدادها مورد بررسی قرار گیرد. یافته ها بر آن دلالت دارد که مورخ ذکر شده، در نگارش و زینت بخشیدن هرچه بهتر به دست نوشته های خود، منوط و معطوف به ماهیت رخدادها و مباحث از انواع شعر استفاده نموده و از درهم آمیختگی نظم و نثر اثری گرانسنگ و جذاب به یادگار گذاشته است.
خلاصه ماشینی:
(يکتايي، (50:1350 اين مورخ ، به مناسبت هاي مختلف و در شرح و بيان هرچه رساتر رويدادها و حوادث ، سروده هاي بزمي متعددي (٥ پارة شعري) را ذکر نموده است ؛ به عنوان مثال ، او به شيوه اي اغراق آميز از شيوه هاي مجلس آرايي و طرب آفريني رايج زمان ، همچون چراغاني کردن ، رقاصي و کاربرد انواع سازهاي موسيقي سخن به ميان ميآورد ؛ به عنوان نمونه در چگونگي بزم آرايي جشن باشکوه ازدواج نادر در مشهد اين گونه سروده است : شـــده بـــزم فردوســـي آراســـته پــــري پيکــــران جملــــه برخاســــته مغنــي هــزار و ز مطــرب هــزار بــه آهنـــگ بـــرده ســـکون و قـــرار ز جــشن شهنــشاه عــالي مکــان زمــين فخــر مــيکــرد بــر آســمان کــه زهــره ز ايــوان چــرخ بلنــد چو خورشيد خود را ز گردون فکنـد کواکب که ثابـت بـدي در سـما نمودنــــد تــــا صــــبح ســــير ســــرا چه گويم از اين بـزم صـاحبقران کــه جنــت نمــودار شــد در جهــان (مروي، ٧٩:١٣٦٩) در ارتباط با بزم و جشن شکوهمند عروسي رضاقلي ميرزا ، وليعهد و فرزند نادر، با خواهر شاه طهماسب صفوي سوم ، چنين ميسرايد: چـــه گـــويم مـــن از آن بـــزم دلارا که گشته شـاخ مرجـان سـنگ خـارا ز شـــمع و از چـــراغ و نـــور مـــشعل شــده شــمس و قمــر از خــود معطــل ز صـــوت و نغمـــۀ چنـــگ و چغانـــه شــده زهــره بــه گــردون بــيفــسانه کمانچــه چــون کنــد نغمــه نمايــان شود دل هـا چـو اخگـر داغ و بريـان چـــو ســـنتور از مقـــامي بـــر فـــروزد دل معـــــشوقه از عـــــشاق ســـــوزد ز بلبــــان ١ و نــــي انبــــان دل افکــــار صــدا پيچــد بــه ســطح چــرخ دوار يکــي مجلــس چــو صــبح زنــدگاني نـــــشاط افزاتـــــر از روز جـــــواني شـــکر لـــب مهوشـــان ســـيم غبغـــب کــه از رخــسارشان دل بــود در تــب ببين هر يک چو جـولان مـي نمودنـد چـه گـويم غـارت جـان مـينمودنـد در آن خــــرم رواق جنــــت آيــــين قـضا بـر کـردة خـود کـرده تحــسين (مروي، ١٣٦٩: ١٦٦-١٦٥) در لابلاي توصيف منثور مجلس آرايي و جشن ولايت عهدي رضاقلي ميرزا، اشعار بزمي زير را سروده است : زهـــر جـــانبي نغمـــه اي ســـاز شـــد نـــوا و مخـــالف هـــم آواز شـــد مغنـــي چنـــان نغمـــه اي جـــوش کـــرد رهاب ٢ از حـسيني٣ فرامـوش کـرد بيــــات ٤ و عراقــــي ٥ همــــه جنگجــــو چــو روز عــشيران بــه هــم روبــرو 6 همه سازها شـد بـه هـم راسـت راسـت فغان از دل چـرخ چـاچي بخاسـت مغنـــــي هـــــزار و مـــــصنف هـــــزار حجــاز٧ بــزرگ و بزنگولــه ٨ بــاز (مروي، ٦٢٤:١٣٦٩) ٢-٢- تعليمي بسياري از شاهکارهاي ادبي، اعم از نظم و نثر، از بعد تعليمي برخوردار هستند.